Black Friday to ten dzień, w którym sprzedawcy idą na rekord, a nasze portfele i karty kredytowe są na adrenalinie. W praktyce to już nie tylko jeden dzień. Czarny piątek rozlał się na cały tydzień, a choćby miesiąc. Algorytmy szaleją, reklamy ścigają nas po sieci, a w skrzynkach mejlowych i komunikatorach wszędzie słychać o prawdziwej „okazji życia”, której nie można przegapić.
Równolegle startują oszuści: stawiają fałszywe sklepy, podszywają się pod kurierów, banki i marki, a gdy tylko klikniemy w zły link, bywa po pieniądzach. My z kolei spróbujemy rozbroić Black Friday na czynniki pierwsze: co naprawdę dzieje się po stronie banków, jakie sztuczki stosują naciągacze, na co uważać przy płatnościach i finansowaniu zakupów, kiedy zaufać sztucznej inteligencji, a kiedy posłuchać podpowiedzi w głowie: „hej, to za dobre, by było prawdziwe”. Będzie prosto, praktycznie i z odrobiną nieufności – w sam raz na sezon „promocji”.
Black Friday oczami banku: kulminacja transakcji i ryzyka
Dla banków Black Friday to kulminacyjny szczyt transakcyjny. Nie chodzi tylko o liczbę płatności – rosną też kwoty koszyków, a wzrost ruchu nie kończy się w piątek. Biznesowo ciężar rozkłada się coraz częściej na cały „Black Week”, a choćby „Black Month”. Piątek daje tłum, poniedziałek – wartość: na Cyber Monday średnia wartość koszyka bywa wyższa o 20–30% względem piątku, bo dominuje elektronika i cyfrowe dobra.
Dla nas to sygnał, iż najciekawsze oferty często nie ograniczają się do jednego dnia. Dla przestępców – to znak, iż będziemy klikać i płacić przez dłuższy okres, więc opłaca się rozłożyć kampanie oszustw choćby na tygodnie. Po stronie technologii bankowej pracują systemy antyfraudowe 24/7. Gdy coś „nie pasuje do wzorca”, bank potrafi przyblokować transakcję.
Coraz szersze zastosowanie ma ochrona behawioralna: aplikacja uczy się, jak trzymamy telefon, jak stukamy w klawiaturę, jak ruszamy myszą, i jeżeli nagle zachowujemy się „jak ktoś inny”, potrafi podnieść alarm. Dla świętego spokoju warto tę warstwę włączyć – zajmuje kilkanaście sekund, nie kosztuje i nie „czyta” wpisywanych treści, tylko tempo i rytm naszych gestów.
Czytaj też: Czy AI wygra wszystkie debaty?
Gdzie częściej kupujemy: online czy offline?
Trend się zatrzymał, ale… portfele cyfrowe idą w górę. Od lat rośnie udział zakupów w internecie – i choć boom pandemiczny przystopował, to zakupy mobilne i portfele cyfrowe (Apple Pay, Google Pay) nie tracą na popularności. Z punktu widzenia bezpieczeństwa to dobra wiadomość: płatności tokenizowane ograniczają ilość danych przekazywanych sprzedawcy. Mówiąc po ludzku: choćby jeżeli sklepowi zginie baza, nikt nie znajdzie tam Twojego „gołego” numeru karty.
Warto też zaprzyjaźnić się z kartami wirtualnymi – generujesz numer na jednorazową transakcję, ustawiasz niski limit, a po płatności wszystko się blokuje. Minimalizujesz ślad, ograniczasz ryzyko. Złym zwyczajem jest natomiast wklepywanie danych karty w byle formularz znaleziony przez reklamę w social mediach.
Jeżeli już kupujesz w nowym miejscu, rozlicz płatność przez zaufanego pośrednika (PayU, Przelewy24, PayPal, BLIK w bramce operatora), a nie „magiczny link” z czatu. Im mniej wrażliwych danych w obiegu, tym lepiej.
Czytaj też: Gemini 3 miażdży konkurencję – przynajmniej w benchmarkach. Czas zmienić chatbota?
AI w zakupach – super asystent czy potencjalne ryzyko? Warto skorzystać?
AI owszem potrafi pomóc wyszukiwać i porównywać oferty. Ale równie dobrze może podprowadzić pod dropshippingową fasadę lub sklep widmo, bo nie zweryfikuje struktury właścicielskiej, rejestrów i reputacji domeny. Na dziś warto taktować AI jak ambitnego stażystę: świetnie zbiera tropy, ale ostateczna odpowiedzialność za weryfikację i tak należy do Ciebie.
Weryfikację sklepu zrób po staremu: wyszukiwarka z operatorem „nazwa sklepu + oszustwo/wyłudzenie”, sprawdzenie daty rejestracji domeny, regulaminu, NIP/KRS, realnych danych kontaktowych, a nie samego formularza.
Pamiętaj, iż przestępcy generują „opinie” i „rankingi” w pakiecie – link do „portalu opinii” na stronie sklepu często prowadzi do ich własnej, równie fałszywej witryny, z niewielką literówką w adresie. o ile cena jest z księżyca – to z księżyca. Konsola, dron czy telefon za jedną czwartą ceny to nie przypadek. Black Friday obniża marże, ale nie zawiesza twardych praw biznesu. Sklepy podczas wyprzedaży pozbywają się zalegających produktów, niemniej prawie nigdy nie dzieje się to na zasadzie sprzedaży „za grosze”.
Czytaj też: Sztuczna inteligencja na zakupach. Agenci AI zrewolucjonizują e-commerce! Kto na tym straci?
Fałszywe sklepy, phishing i paczki widmo – stały repertuar Black Week. Jak najbezpieczniej płacić?
Dwa najpopularniejsze mechanizmy oszustw stale powracają, a wciąż potrafimy o nich zapomnieć. Pierwsza to fale fałszywych sklepów i fikcyjnych ofert na prawdziwych platformach ogłoszeniowych. A druga: phishing: maile i SMS-y „od kuriera”, „od banku”, „od operatora płatności”.
W sezonie rabatów ludzie czekają na paczki, więc łatwiej klikają w komunikat „dopłać 2,99 zł, bo przesyłka wstrzymana”. o ile coś wymaga „dopłaty”, to wchodzimy do aplikacji firmy kurierskiej własnym skrótem, a nie linkiem z wiadomości. W bankowości i tak powinieneś mieć 2FA, a każdą próbę „pilnego logowania” przez link z maila traktuj jak czerwone światło.
Na marketplace’ach (OLX, Vinted i inni) uważaj, by nie wychodzić poza serwis. Oszuści będą namawiać na WhatsAppa, „link do płatności”, „przesyłkę poza platformą”. Wychodząc, tracisz ochronę i chargeback. Sprawdź datę rejestracji sprzedawcy, historię, skąd idzie towar. I pamiętaj: lepsza strata okazji niż pieniędzy.
Najbezpieczniejsze metody płatności to te, które minimalizują ekspozycję danych i dają dobre mechanizmy dochodzenia roszczeń. Portfele cyfrowe i płatności przez bramki – plus. Karta płatnicza – też plus, bo w razie problemu działa procedura chargeback (jeżeli towar nie dotarł, nie zgadza się z opisem, sklep zniknął). Przelew „na słowo honoru” – minus. BLIK podany nieznajomemu w czacie – ogromny minus.
Przed Black Friday warto zadbać również o limity w aplikacji: dzienny limit przelewów, limit transakcji kartą w internecie, osobny limit dla BLIKa. Ustaw powiadomienia push/SMS o obciążeniach i logowaniach – to darmowy system wczesnego ostrzegania.
Jeżeli bank oferuje biometrię behawioralną – jak wspomniałem wcześniej – lepiej włączyć. System nie widzi, co wpisujesz, tylko jak, a potrafi złapać próby logowania niezgodne z Twoim profilem. I przypomnienie: nie współdzielimy loginu do banku ani karty między domownikami. Chcecie wspólny dostęp? Załatwia się to pełnomocnictwem i oddzielnymi danymi logowania – zgodnie z regulaminem.
Czytaj też: Inwestycje Big Techu w infrastrukturę AI wciąż przyspieszają. Niektórzy przesadzają?
Finansowanie zakupów: karta kredytowa, raty 0%, BNPL – co, kiedy i na co uważać
Karta kredytowa w Polsce bywa niedoceniana, a dobrze używana bywa królową wygody. jeżeli spłacasz w okresie bezodsetkowym, odsetek brak, a dochodzą benefity (ubezpieczenia, promocje). Diabeł wyskakuje dopiero po terminie: oprocentowanie długu z karty jest zwykle wyższe niż w zwykłym kredycie ratalnym, więc spóźnialskim mówimy: ostrożnie.
Sensowną praktyką jest nisko ustawiony limit (najlepiej poniżej miesięcznych dochodów) i reżim spłaty 100%. Raty 0% to z zasady najbezpieczniejsze ze „zwykłych” finansowań, jeżeli to naprawdę 0%. Czasem „zero” przykrywa obowiązkowe ubezpieczenie, opłatę przygotowawczą, „pakiet dodatkowy”.
Czytaj druki, pytaj sprzedawcę o całkowity koszt, nie daj się zaksięgować do abonamentu, którego nie potrzebujesz. jeżeli to czyste 0% – czemu nie. BNPL, czyli „kup teraz, zapłać później”, kusi łatwością. Ale to krótkoterminowy kredyt, który – użyty równolegle w kilku sklepach – potrafi niepostrzeżenie wykroić dziurę w budżecie.
To dobra proteza płynności, ale fatalna proteza dyscypliny. Weź BNPL tylko, gdy już masz zaplanowane pokrycie w konkretnym terminie i nie dublujesz zobowiązań.
Czytaj też: Chat grupowy w ChatGPT. Do czego może nam się przydać konkurent WhatsAppa i Slacka?
Budżet na Black Month: jak nie stracić głowy, kiedy wszyscy krzyczą „promocja!”. Co, jak zostaniemy oszukani?
Najlepsza porada jest banalna: zaplanuj zakupy. Zrób listę rzeczy, które i tak kupiłbyś w najbliższych miesiącach, i poluj na nie – ale nie na każdy błysk rabatu. Aplikacje bankowe potrafią kategoryzować wydatki – warto włączyć tę funkcję i spojrzeć w lusterko historii: ile poszło na subskrypcje, ile na auto, ile na „zachcianki”.
Dobrym zwyczajem jest „zasada 24 godzin”: zobaczyłeś drona/hulajnogę/robot odkurzający, serce bije szybciej? Daj sobie dobę. Dziewięć razy na dziesięć po przespaniu „potrzeba” znika. o ile nie znika, jest szansa, iż to faktycznie zakup sensowny.
A jeżeli mimo wszystko wpadniesz w sidła? Sekwencja pierwszej pomocy finansowej jest prosta i szybka. W aplikacji: blokada kart i – jeżeli trzeba – blokada dostępu do bankowości. Równolegle telefon na infolinię. Każda minuta działa na Twoją korzyść.
Zbierasz dowody (zrzuty ekranu, linki, potwierdzenia), zgłaszasz sprawę na policję i do UOKiK/CERT, jeżeli mamy do czynienia z fałszywym sklepem lub phishingiem o większej skali. Przy płatności kartą, wnosisz o chargeback w banku. o ile dałeś się namówić do płatności poza marketplace’em, będzie trudniej, ale i tak reaguj natychmiast.
Czytaj też: ChatGPT Go w Polsce. Co nam daje najtańszy płatny plan OpenAI? I czy będzie dla nas najlepszy?
„Okazje” z Instagrama i spółk – jak odróżnić deal od oszustwa
Reklamy w social mediach to dziś główny pas transmisyjny do fałszywych sklepów. Widzisz markowy towar w „-70%” z konta, o którym nie słyszałeś? Zacznij od kliknięcia w profil: dowiedz się, od kiedy istnieje, co publikował wcześniej, czy zdjęcia nie są kradzione. Wejdź na oficjalną stronę marki – sprawdź zakładkę „gdzie kupić”, listę partnerów.
W regulaminie „promocyjnego” sklepu poszukaj realnego adresu, NIP, KRS. o ile kontakt to tylko formularz i adres na darmowej skrzynce – to nie jest poważny handel. AI potrafi dziś wygenerować nie tylko grafiki, ale i „wystąpienie znanej osoby” polecającej sklep. Nie wierz w cudowne historie – markowe współprace mają formalne komunikaty i stale obecne kanały, nie efemeryczne reklamy, które znikają po weekendzie.
A kiedy „promocja” jest naprawdę dobra? Dobra promocja jest przewidywalna i „sprawdzalna”. Znasz historyczną cenę (nawet z porównywarek), widzisz rabat zgodny z rynkiem, sklep jest rozpoznawalny, metody płatności – bezpieczne. Szczególnie przy elektronice lepiej wybrać 20% taniej w dużej sieci niż „-60%” u nieznanego sprzedawcy.
Dla subskrypcji i licencji cyfrowych – celuj w oficjalne kanały i autoryzowanych resellerów. Pamiętaj też o prawie do zwrotu przy zakupach na odległość – masz 14 dni bez podania przyczyny. Fałszywy sklep oczywiście Ci tego nie zapewni, ale prawdziwy tak (choć przy licencjach cyfrowych zasady bywają bardziej złożone).
Czytaj też: Nieznane zawody branży IT! Wyjaśniamy, kim jest i kto może zostać BIE, czyli Business Intelligence Engineer
Drobne nawyki, które robią wielką różnicę
Zanim usiądziesz do polowania, uaktualnij system w telefonie i przeglądarce. Włącz wszędzie, gdzie się da, logowanie dwuetapowe. Zapisz ważne numery infolinii banku, żeby w stresie nie szukać ich w Google’u (gdzie czają się reklamy podszywaczy).
Wypisz na kartce swój „limit na Black”: o ile planowałeś wydać 1500 zł, trzymaj się tego, choćby jeżeli promocje będą kusić. I pamiętaj o ustawieniu powiadomień w banku – raz ustawisz i działa latami.
Jeśli korzystasz z komputera, używaj menedżera haseł, nie powielaj tego samego loginu/hasła do kilku serwisów. Gdy któryś wycieknie, pozostałe stoją otworem. Black Friday, ogółem rzecz biorąc, potrafi być dobry dla portfela, pod warunkiem iż nie zamienisz się w zakupoholika.
Największą przewagą konsumenta są trzy rzeczy: plan, dyscyplina i odrobina sceptycyzmu. Banki dokładają cegiełkę – antyfraud, 2FA, biometrię behawioralną i powiadomienia. Ty dołóż swoje – mądre metody płatności, świadome finansowanie i odruch sprawdzania tego, w co klikasz.
„Black Friday to czas, w którym rośnie wszystko: liczba transakcji, promocji i prób oszustw. Nasze systemy bardzo skutecznie wyłapują podejrzane operacje, ale pamiętajmy, iż żadna technologia nie zastąpi ostrożności po stronie klienta. Schematy ataków związanych z zakupami nie zmieniły się na przestrzeni lat: fałszywe sklepy, podejrzane linki do „dopłaty za paczkę”, zbyt dobre ceny na elektronikę. Dlatego najprostsza zasada na ten okres brzmi: kupuj tylko w miejscach, które znasz, a każdą wiadomość z linkiem traktuj jak potencjalny alarm. Dobrze też ustawić limity i powiadomienia w aplikacji mobilnej – to drobiazgi, które naprawdę robią różnicę. A jeżeli jakaś oferta wygląda jak cud, to zwykle nim nie jest. Radzi Julia Lisowska-Wenta, lead security officer w Banku BNP Paribas”.
Nie daj sobie wmówić, iż w Black Friday „trzeba” kupić, bo inaczej „stracisz okazję”. Często okazje są fałszywe, a produkty to po prostu te, które z jakiegoś powodu nie sprzedały się w okresie i wciąż zalegają w magazynie. W końcu Black Friday to także święto handlowców. Prawdziwe korzystanie z wyprzedaży nie polega na kupowaniu rzeczy zbędnych.
Jeśli jednak masz listę i trafisz na sensowną cenę u wiarygodnego sprzedawcy, zapłać portfelem cyfrowym lub kartą (z szansą na chargeback), a największe „ryzyko” Black Friday niech polega na tym, iż kurier zadzwoni do drzwi wcześniej, niż się spodziewasz. I pamiętaj: piątek generuje tłum, poniedziałek – wartość, a cały miesiąc – stabilność. Nie ścigaj się z zegarem. Ścigaj się o jakość i bezpieczeństwo. Wtedy choćby najbardziej czarny piątek będzie dla Twoich finansów całkiem jasny.
Źródło zdjęcia tytułowego: Freepik
