Wśród licznych zagrożeń czyhających na użytkowników sieci, scam zajmuje szczególne miejsce. Ta forma cyberprzestępczości, polegająca na bezpośrednim wzbudzaniu zaufania w celu osiągnięcia korzyści finansowych lub pozyskania wrażliwych danych, zyskuje na popularności. Oszuści wykorzystują różnorodne techniki, aby zwieść swoje ofiary – od fałszywych wiadomości i połączeń telefonicznych po złożone zabiegi z użyciem usług internetowych. Uzbrojeni w znajomość mechanizmów działania scamu oraz skutecznych środków obronnych, możemy znacznie ograniczyć ryzyko stania się jego ofiarą.
Czym jest scam i jakie są jego korzenie?
Termin „scam” pochodzi z języka angielskiego i ma swoje korzenie w latach 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Początkowo określano nim nieuczciwe gry hazardowe oraz nieetyczne schematy inwestycyjne. Z biegiem czasu znaczenie tego słowa ewoluowało, obejmując zarówno oszustwa telefoniczne, jak i internetowe.
Istotą scamu jest próba bezpośredniego wzbudzenia zaufania u potencjalnej ofiary za pośrednictwem kontaktów osobistych, wiadomości elektronicznych, tradycyjnej poczty czy skomplikowanych technicznie zabiegów w sieci. Głównym celem scamerów, czyli oszustów stosujących tę metodę, jest uzyskanie korzyści finansowych lub pozyskanie poufnych danych, które mogą być następnie wykorzystane do innych przestępstw.
Oszuści podszywający się pod instytucje zaufania publicznego
Jedną z najczęstszych taktyk scamerów jest podszywanie się pod przedstawicieli instytucji zaufania publicznego, takich jak służby mundurowe, urzędy czy banki. Podczas rozmowy telefonicznej oszust stara się wzbudzić zaufanie ofiary, twierdząc, iż wydarzyło się coś wymagającego jej zaangażowania.
W celu uwiarygodnienia swojej historii scamer może poprosić o wrażliwe dane osobowe, takie jak imię i nazwisko, numer PESEL, a choćby nazwisko panieńskie matki. Uzyskane w ten sposób informacje mogą zostać następnie wykorzystane do zaciągnięcia pożyczki lub kredytu na dane oszukanej osoby.
Oszustwa „na wnuczka” i inne podstępy
Do niedawna popularne były również oszustwa „na wnuczka”, w których scamer, podając się za członka rodziny, zwracał się do starszych osób z prośbą o przesłanie pieniędzy. Wykorzystując zaburzenia pamięci ofiary, oszust mógł skutecznie przekonać ją do dokonania przelewu na wskazane konto, twierdząc np. iż miał wypadek samochodowy i potrzebuje pilnie środków finansowych.
Choć metody te zdają się nieco archaiczne, scamerzy stale dostosowują swoje techniki do zmieniających się realiów. Wraz z rosnącą popularnością botów wykorzystywanych w bankach i sieciach telekomunikacyjnych, coraz częstsze stają się oszustwa z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.
Phishing – pokrewna forma scamu
Phishing jest ściśle powiązany ze scamem oraz spoofingiem, choć jego głównym celem jest pozyskanie wrażliwych danych, a nie bezpośrednie wyłudzenie pieniędzy. Ofiary phishingu otrzymują np. fałszywe wiadomości e-mail od rzekomych firm kurierskich lub Poczty Polskiej, informujące o konieczności dopłaty za przesyłkę.
Szczegółowe omówienie phishingu znajdziesz w naszym artykule : Phishing – poznaj zaawansowane techniki cyberoszustów
Fałszywe sklepy internetowe i usługi streamingowe
Scamerzy nie stronią również od tworzenia fałszywych sklepów internetowych, oferujących produkty w wyjątkowo atrakcyjnych cenach. Po dokonaniu płatności ofiara nie otrzymuje jednak zamówionego towaru, a jej środki trafiają na konto oszustów. Na stronach takich sklepów mogą znajdować się spreparowane opinie rzekomo zadowolonych klientów.
Podobną taktyką jest tworzenie fałszywych serwisów umożliwiających oglądanie filmów czy transmisji na żywo. Warunkiem odblokowania dostępu jest wysłanie płatnej wiadomości SMS, której kod aktywuje płatną subskrypcję niezwiązaną z interesującymi treściami.
Środki obronne przed scamem
Aby uchronić się przed scamem i innymi formami oszustw, należy zachować czujność i ograniczone zaufanie do wszelkich wiadomości, połączeń telefonicznych od nieznanych nadawców oraz podejrzanych wiadomości e-mail. jeżeli ktoś prosi o podanie danych osobowych lub bankowych, warto przerwać kontakt i samodzielnie skontaktować się z daną instytucją w celu zweryfikowania jego autentyczności.
Kluczowe jest również korzystanie z systemu antywirusowego i regularnych aktualizacji systemów operacyjnych na komputerach i telefonach. Warto również zapoznać się z usługami oferowanymi przez operatorów telekomunikacyjnych, takimi jak CyberOchrona, która blokuje zagrożenia w sieci i działa szybciej niż większość antywirusów.
Skala problemu w Polsce i na świecie
Choć w Polsce brakuje aktualnych danych na temat skali problemu scamu, to zjawisko to dotyka również polskich użytkowników sieci. Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii, prawie 45 milionów osób było celem fałszywych wiadomości tekstowych lub połączeń telefonicznych w samym okresie letnim 2021 roku. Co więcej, ponad 2% Brytyjczyków dało się nabrać na oszustwa i mogło stracić oszczędności całego życia.
Oszustwa dzięki wiadomości tekstowych były najczęstsze wśród osób w wieku od 16 do 34 lat, co pokazuje, iż ofiarami scamu padają przedstawiciele różnych grup wiekowych. Dlatego tak ważne jest podnoszenie świadomości na temat tego zagrożenia i edukacja społeczeństwa w zakresie bezpiecznych praktyk w sieci.
Scam a prawo – konsekwencje prawne
Scam, podobnie jak inne formy oszustw, jest czynem karalnym w świetle prawa. Osoby dopuszczające się tego rodzaju przestępstw mogą ponieść konsekwencje karne, takie jak grzywna lub kara pozbawienia wolności. Ściganie scamerów leży w gestii organów ścigania, takich jak policja i prokuratura.
Warto jednak pamiętać, iż ofiary scamu również mogą ponieść odpowiedzialność prawną, jeżeli ich działania przyczyniły się do popełnienia przestępstwa. Dlatego tak ważne jest zachowanie czujności i unikanie podejmowania działań, które mogłyby narazić nas na straty finansowe lub naruszenie prawa.
Przyszłość scamu – nowe trendy i zagrożenia
Wraz z postępem technologicznym i zmianami w sposobie komunikacji, scamerzy będą musieli dostosowywać swoje metody do nowych realiów. Można spodziewać się wzrostu znaczenia oszustw wykorzystujących sztuczną inteligencję, takich jak deepfake’i czy ataki z wykorzystaniem botów.
Jednocześnie coraz większą rolę będą odgrywać inicjatywy edukacyjne i kampanie informacyjne, mające na celu podniesienie świadomości społeczeństwa na temat zagrożeń związanych z scamem i innymi formami cyberprzestępczości. Tylko dzięki połączeniu wysiłków instytucji, firm i samych użytkowników sieci możemy skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku.
Podsumowanie
Scam to groźna forma cyberprzestępczości, która wykorzystuje zaufanie ofiar w celu osiągnięcia korzyści finansowych lub pozyskania wrażliwych danych. Oszuści stosują różnorodne techniki, od fałszywych wiadomości i połączeń telefonicznych po złożone zabiegi z użyciem usług internetowych.
Aby uchronić się przed scamem, należy zachować czujność, korzystać z systemu antywirusowego i regularnie aktualizować systemy operacyjne. Ważne jest również podnoszenie świadomości społeczeństwa na temat tego zagrożenia oraz wdrażanie skutecznych środków bezpieczeństwa przez instytucje i firmy odpowiedzialne za obsługę klientów.
