Na przełomie maja i czerwca 2023 roku, przez trzy dni odbywał się w obiektach Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni pierwszy kongres poświęcony nowoczesnym technologiom w służbie ochrony dóbr kultury. Wydarzenie miało szczególny charakter ze względu na odnotowywane zniszczenia w obszarze dziedzictwa materialnego i niematerialnego dokonywane przez wojska rosyjskie w Ukrainie.
Inicjatorem i głównym organizatorem tego wydarzenia był powołany do życia w 2009 roku Instytut Bezpieczeństwa Dziedzictwa z siedzibą w Krakowie. Trzecim poza IBD i AMW współorganizatorem kongresu było Miasto Gdynia. Wydarzenie spotkało się z dużym zainteresowaniem zarówno środowiska związanego z ochroną zabytków, jak i firm technologicznych oraz instytucji państwowych i służb związanych z szeroko rozumianym bezpieczeństwem publicznym.
Patronat honorowy udzieliło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Kongres wsparło łącznie aż 25 partnerów (Archiwa Państwowe, Międzynarodowe Centrum Kultury, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków, Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za granicą POLONIKA, Międzyuczelniany Instytut Konsekracji i Restauracji Dzieł Sztuki, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, Instytut Optoelektroniki Wojskowej Akademii Technicznej, Katedra Historii Architektury Zabytków, Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie, Polski Komitet Błękitna Tarcza, ICOM Poland, ICOMOC-Polska, Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, SITP, SKZ, Stowarzyszenie Muzealników Polskich, Stowarzyszenie Studiów i Analiz Bezpieczeństwa, Dom Odbudowy Ukrainy, Muzeum Marynarki Wojennej, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Zamkowe w Malborku, Stołeczny Komitet Odbudowy Zabytków Krakowa, Biuro dokumentacji Zabytków w Szczecinie), sponsorem głównym była przodująca w Polsce i za granicą firma technologiczna Teldat oraz 12 podmiotów, w tym: BBN, AB Laser, ABLOY, BESKID, Security System, Ceiba, EnSaFE.OnE, EP&M, IR Laser, TOTAL Projekt, Poznaj Historię i BIM Faktoria. Patronatu medialnego udzieliło 6 tytułów w tym „Security OPS”.
Ochrona dóbr kultury a wyzwania XXI wieku
Niszczenie dóbr kultury stało się w XXI wieku praktyką dość często stosowaną pomimo szeregu regulacji prawa międzynarodowego i krajowego. W dobie konfliktów asymetrycznych wysadzanie obelisków, burzenie świątyń i innych obiektów oraz dewastacja i kradzież artefaktów z plądrowanych muzeów ma miejsce praktycznie we wszystkich częściach świata i dotyka zarówno stref zdestabilizowanych konfliktami zbrojnymi i kryzysami politycznymi (Irak, Syria, Afganistan), jak i regionów dotkniętych katastrofami (np. Bejrut).
Akty wandalizmu czy kradzieży pracowniczej występują również często w krajach wysoko rozwiniętych, w tym w państwach UE. Znane z mediów przypadki dotyczące Palmiry, posągów Buddy w dolinie Babianu, grobowców w Timbuktu czy „zamach” na „Słoneczniki” van Gogha w Londynie są tylko wierzchołkiem góry lodowej.
W Polsce świadomość w tym obszarze udało się zbudować w Siłach Zbrojnych dzięki udziałowi w operacjach zagranicznych w Iraku i Afganistanie. Straż pożarna mierzy się z wyzwaniami dotyczącymi obiektów zabytkowych systematycznie od lat w ramach swojej codziennej służby.
Jednak dopiero zagrożenie związane z wojną w Ukrainie i obrazki zabytkowych pomników chronionych workami z piaskiem czy witraży zabijanych płytami PSB wywołały poruszanie nad Wisłą. Właśnie dlatego kongres spotkał się z tak dużym zainteresowaniem. W ramach 10 sesji plenarnych i 6 warsztatów, jakie odbyły podczas pierwszych dwóch dni tego wydarzenia, w roli prelegentów wystąpiło aż 110 ekspertów z kraju i z zagranicy.
Zarejestrowało się blisko 300 uczestników, w tym do udziału zdalnego w związku z ograniczeniami logistycznymi audytorium AMW i przewidzianymi na trzeci dzień ćwiczeniami praktycznymi ewakuacji zbiorów z Muzeum Marynarki Wojennej.
Śmiało można podsumować to wydarzenie jako sukces i to szczególnie w zakresie prezentowanych nowoczesnych rozwiązań służących do ochrony lub zachowania dla przyszłych pokoleń dóbr kultury materialnej. Warto też dodać, iż były to bardzo intensywne trzy dni, ponieważ sesje i warsztaty pierwszego dnia realizowano w godzinach 9:00-20:00 a drugiego 9:00-18:00!
VIP-y i nagroda Kordierytowego Kompasu
Kongres został oficjalnie otwarty przez pełniącego funkcję gospodarza kadm. prof. dr. hab. Tomasza Szubrychta – Rektora-Komendant Akademii Marynarki Wojennej, dr Wojciecha Szczurka – Prezydenta Miasta Gdyni i dr Katarzynę Góralczyk – Dyrektor Instytutu Bezpieczeństwa Dziedzictwa.
Nie zabrakło powitania gości przez dr Katarzynę Pałubską – Dyrektor Departamentu Ochrony Zabytków MiDN. Elementem zamykającym inaugurację kongresu było wręczenie, przyznawanych od 2008 roku, nagród „Kordierytowy Kompas – innowacja dla bezpieczeństwa Nas wszystkich”, przyznawanych przez kapitułę członków założycieli Stowarzyszenia Studiów i Analiz Bezpieczeństwa w trzech kategoriach: osoba, instytucja, projekt/produkt.
Statuetki w tej edycji otrzymali, odpowiednio w kategorii osoba – dr hab. Marta Szuniewicz-Stępień, prof. AMW, za wieloletni wkład pracy w rozwój kształcenia w obszarze MPHKZ z zakresu ochrony dóbr kultury w Akademii Marynarki Wojennej i Siłach Zbrojnych RP, w kategorii instytucja – Departament Ochrony Zabytków MKiDN za wkład w rozwój kompetencji w zakresie ochrony dziedzictwa pracowników instytucji podległych i współpracujących – nagrodę odebrała dr Katarzyna Pałubska – Dyrektor Departamentu Ochrony Zabytków MKiDN, w kategorii projekt/produkt – inicjatywa „Dom odbudowy Ukrainy” w zakresie ochrony dziedzictwa w czasie konfliktu zbrojnego – nagrodę odebrał inicjator, Michał Krasucki, Stołeczny Konserwator Zabytków w Warszawie.
Nowoczesne technologie kontra mit kustosza w filcowych kapciach
Jak pokazał już pierwszy dzień sesji plenarnych, ochrona zabytków odbiega współcześnie mocno od utrwalonego społecznie mitu kustosza w filcowych kapciach. Nowoczesne technologie, w tym ich pionierskie zastosowanie, stanowią podstawowe narzędzia wykorzystywane współcześnie do sporządzania dokumentacji zabytkowych obiektów budowlanych oraz obiektów ruchomych, identyfikacji obiektów i potwierdzania ich autentyczności, konserwacji i oczyszczania, tworzenia modeli 3D i inwentaryzacji oraz digitalizacji zbiorów, monitoringu i ochrony fizycznej oraz ppoż.
Technologie takie jak: IR laser, VR, Incedo 3D, HSI oraz laserów do usuwania nawarstwień prezentowane podczas kongresu, w tym w ramach warsztatów, były tego najlepszym dowodem.
Trzeci dzień upłynął pod znakiem ćwiczeń w zakresie ewakuacji zbiorów, które odbyły się na terenie Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni przy bulwarze nadmorskim. Wszyscy uczestnicy kongresu mogli obserwować w czasie rzeczywistym interwencję połączonych sekcji Państwowej Straży Pożarnej oraz Wojskowej Straży Pożarnej podczas ewakuacji ludzi i mienia z zaimprowizowanego pożaru budynku tego szczególnego obiektu.
Praca drabiny i ewakuacja osób z górnej kondygnacji przebiegała równolegle do ewakuacji wyznaczonych uprzednio eksponatów, w tym zabytkowej broni, co dodatkowo komplikowało całą akcję oraz wymagało szczególnych procedur w zakresie przenoszenia i docelowego miejsca ewakuacji artefaktów.
Zwieńczeniem trzech dni I Kongresu Bezpieczeństwa Dziedzictwa był pokaz filmowy w audytorium muzeum oraz oficjalne podsumowanie tego wydarzenia. Kolejny kongres już za rok w Krakowie!
Zdjęcia: Krzysztof Miłosz / AMW, Materiał prasowy
