W ostatnich latach w Polsce mieliśmy do czynienia z przeniesieniem wielu usług opieki zdrowotnej do przestrzeni cyfrowej. Jak Polska wypada na tle innych krajów? Jak wielu Polaków korzysta z usług e-zdrowie? Jakie korzyści dostrzegają? Co na to pracownicy sektora opieki zdrowotnej? Przyglądam się dostępnym badaniom dotyczącym cyfryzacji zdrowia w Polsce. Sprawdzam, co do powiedzenia na ten temat mają pacjenci, personel medyczny i liderzy medyczni oraz reprezentacji Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie.
Czytasz drugą część cyklu dotyczącego cyfryzacji sektora zdrowia w Polsce. Pierwszy artykuł stanowi przegląd usług e-zdrowia, w którym opisane są dostępne w nich funkcjonalności i grupy docelowe. W trzeciej zaś części opiszę zagrożenia związane z cyfrowymi systemami usług zdrowotnych, a także słabości obecnego systemu.
Według Centrum e-Zdrowia w styczniu 2024 r. prawie połowa Polaków korzystała z Internetowego Konta Pacjenta, który jest centrum dostępu do usług typu e-zdrowie. 5 milionów razy zainstalowano aplikację mobilną mojeIKP. E-recept, naturalnie, przybywa z każdym dniem – wystawiono ich już prawie 2 miliardy. E-skierowań w systemie jest już ponad 180 milionów. To dane według stanu na koniec stycznia 2024 r. Niestety tak świeżych informacji nie mamy na temat opinii i postaw pacjentów względem tych usług.
Badanie „e-Usługi w ochronie zdrowia” to projekt Fundacji MyPacjenci, stworzony we współpracy z Centrum e-Zdrowia w listopadzie 2022 roku. Co wynika z tego raportu? Polacy po ponad dwóch latach pandemii w większości mieli styczność z usługami typu e-zdrowie. Co więcej, domagali się rozwoju tych technologii, widząc w nich szereg korzyści.
E-zdrowie znane i lubiane
Z badania wynika, iż na koniec 2022 roku 9 z 10 badanych znane były narzędzia e-zdrowia np. e-recepta, e-skierowanie czy Internetowe Konto Pacjenta (IKP). Najmłodsza grupa wiekowa (18-29 lat) miała najmniejszą wiedzę na ten temat – 7,4% nie znało tych narzędzi, zaś 8,7% nie wiedziało, czy je zna.
Spostrzeżenie, iż młodzi mają mniejszą styczność z systemem opieki zdrowotnej, nie powinno dziwić. Zatem co z seniorami? Okazuje się, iż osoby powyżej 60 roku życia powszechnie wiedziały o istnieniu tego typu usług. Aż 94,5% zdawało sobie sprawę z tego, iż narzędzia e-zdrowie są dostępne.
E-recepta górą, mojeIKP środkiem, tele- i wideoporady dołem
Polacy mają swojego faworyta, wynika z raportu „e-Usługi w ochronie zdrowia„. E-recepta była najlepiej ocenianym narzędziem z bardzo wysoką sumą ocen pozytywnych (91,5%). Bardzo dobrze wypadło też e-skierowanie – łączna pozytywna ocena wyniosła 86%.
Aplikacja mojeIKP uzyskała najwięcej odpowiedzi neutralnych (32%), co może wskazywać na brak doświadczeń z nią związanych. Teleporady i wideoporady miały wyższy odsetek negatywnych ocen w porównaniu z innymi narzędziami, co może świadczyć o oporach lub problemach związanych z przyjęciem nowych form konsultacji lekarskich.
Polacy oczekują rozwoju usług e-zdrowia
Polacy widzą potencjał w usługach cyfrowych w ochronie zdrowia. Większość respondentów (93%) uważała, iż warto rozwijać e-zdrowie w celu poprawy dostępności i jakości świadczeń medycznych. Ankietowani pragną rozwiązań, które zwiększają bezpieczeństwo terapeutyczne, jak np. informowanie o potencjalnych interakcjach lekowych (87,5% pozytywnych odpowiedzi) oraz elastyczność w realizacji recept w różnych aptekach (87,0%).
Wielu respondentów entuzjastycznie przyjęło również inne innowacje, takie jak możliwość zamawiania leków stałych przez internet (84%) bez potrzeby wizyty u lekarza, drukowanie spersonalizowanej listy medykamentów z instrukcjami (81%), wsparcie w nawigacji po systemie opieki zdrowotnej (79%), otrzymywanie alertów o kończących się receptach (78%) oraz informacje o programach profilaktycznych (78%).
Według 75% Polaków usługi e-zdrowie będą miały realne przełożenie na jakość świadczonych usług medycznych. Korzyści, które były ważne dla pacjentów, to między innymi: pewność zapewnienia poufności i bezpieczeństwa danych (90%), możliwość osobistego dostępu do danych medycznych i zapoznania się z nimi (88%), możliwość dostępu do danych medycznych w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia (87%).
Technologie to przyszłość z korzyścią dla personelu i pacjentów
Nie tylko pacjenci dostrzegają ten potencjał. Pracownicy i przedstawiciele systemu opieki zdrowotnej również upatrują w tych zmianach lepszej przyszłości. Według raportu „Future Health Index Polska 2023” medycy postrzegają cyfrowe technologie medyczne jako szansę na poprawę systemu opieki. Aż 68% liderów ochrony zdrowia i młodych pracowników medycznych uważa, iż opieka wirtualna jest lub będzie najbardziej znaczącą technologią w zakresie poprawy opieki nad pacjentami.
Choć medycy nie są tak jednogłośni na temat konkretnych korzyści związanych z wprowadzaniem nowych technologii, wielu z nich dostrzega szansę na poprawę przestrzegania przez pacjentów zaleceń dotyczących leczenia. Wskazano także możliwość zwiększenia efektywności kosztowej oraz lepszej edukacji pacjentów. Są także nadzieje na zwiększenie satysfakcji nie tylko pacjentów, ale i samego personelu.
Źródło: Future Health Index 2023Presja finansowa i niedobory kadrowe. E-zdrowie na ratunek!
Prawie wszyscy, czyli 98% polskich liderów w sektorze ochrony zdrowia, wskazało, iż ich instytucje medyczne zmagają się z problemami finansowymi. Ta sytuacja przyczynia się do rosnącego zainteresowania automatyzacją i optymalizacją procesów pracy. W tej kwestii liderzy opieki zdrowotnej najczęściej decydują się wdrażać technologię do automatyzacji systemu rezerwacji wizyt (42%).
W 41% przypadkach korzysta się z technologii przy w konsolidacji szpitali oraz integracji i optymalizacji na różnych poziomach opieki zdrowotnej. Z kolei ograniczanie zakupów lub modernizacji sprzętu i technologii nie cieszy się popularnością jako metoda radzenia sobie z finansowymi wyzwaniami w sektorze zdrowia. W gronie polskich liderów branży zdrowotnej zaledwie 15% przyznaje, iż stosuje tę strategię.
Technologia ma także pomóc w niedoborach personelu medycznego. Niemal dwie trzecie (64%) polskich liderów w dziedzinie ochrony zdrowia używa lub planuje wykorzystać cyfrowe technologie medyczne, aby zmniejszyć obciążenie pracą i łagodzić negatywne skutki braku personelu. Pomóc w tym mają: technologie integrujące różne placówki medyczne (48%), technologie komunikacyjne (47%) oraz analityka predykcyjna i sztuczna inteligencja (41%). W związku z tym połowa wszystkich liderów opieki zdrowotnej poszukuje współpracy z firmami specjalizującymi się w technologiach medycznych.
Ten trend jest zbieżny z raportem Polskiego Instytutu Ekonomicznego, który opisywaliśmy w HomoDigital. Wynika z niego, iż jednym z głównych czynników, który pcha firmy ku inwestycjom w technologie jest… sytuacja na rynku pracy.
Liderzy będą inwestować w AI, a młodzi medycy lubią to!
Liderzy opieki zdrowotnej w kraju coraz bardziej dostrzegają korzyści płynące z wdrożenia AI, co manifestuje się w zwiększonym finansowaniu i planach rozwoju tej technologii – 46% liderów zadeklarowało plany na inwestycje w sztuczną inteligencję, a odsetek ten wzrósł w porównaniu do 2022 roku (35%).
Dla wielu młodych profesjonalistów zaangażowanie ich przyszłego miejsca pracy w rozwój i implementację AI jest najważniejsze i stanowi jeden z decydujących czynników przy wyborze pracodawcy. Co więcej, niemal połowa z nich (43%) wskazuje przywództwo w dziedzinie sztucznej inteligencji jako priorytetowe.
Jak wypadamy na tle innych krajów?
Według raportu OECD Health At A Glance 2023 mamy się z czego cieszyć – Polska jest w światowej czołówce pod względem wykorzystania internetu mobilnego, plasując się za takimi państwami jak Japonia, Estonia, Stany Zjednoczone, Finlandia, Dania i Holandia. Dostęp do internetu to bardzo istotna kwestia, ponieważ jest ściśle związana z dostępnością e-usług.
Źródło: OECD Health At A Glance 2023, Tłumaczenie: Ogólnopolski System Ochrony ZdrowiaI… to tyle z sukcesów. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez OECD, istnieją znaczące różnice pomiędzy krajami w zakresie kompetencji cyfrowych, czyli w umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii.
W Polsce tylko 43% osób posiada przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe, podczas gdy w krajach takich jak Holandia czy Finlandia odsetek ten jest niemal o połowę wyższy (80%). Jaki z tego wniosek? Że mimo dużej dostępności usług w naszym kraju jest spora szansa, iż wiele osób nie będzie w stanie z nich efektywnie skorzystać.
Jeszcze gorzej wypadamy pod względem zaangażowania społecznego w projektowanie, wdrażanie, funkcjonowanie i zarządzanie programami zdrowia cyfrowego. Według raportu silne zaangażowanie cyfrowe obywateli obejmuje dostęp do otwartych danych, krajowe platformy do udziału obywateli, rządowe platformy do przekazywania opinii przez obywateli oraz publikowanie statystyk dotyczących zaangażowania obywateli. Polska jest na przedostatnim miejscu w rankingu pod tym względem, gorzej od nas wypada tylko Słowacja.
Lekarze widzą trudności
Według raportu Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie „Cyfryzacja zdrowia w interesie społecznym” dotychczasowe wykorzystanie technologii ma potencjał na poprawę systemu opieki zdrowotnej. Doświadczenia wskazują jednak na szereg problemów, które wiążą się z cyfryzacją opieki zdrowotnej. Autorzy wskazują na to, iż w wielu przypadkach wdrożenie technologii przyniosło odwrotny skutek od zamierzonego.
Okazuje się, iż konieczność prowadzenia elektronicznej dokumentacji medycznej doprowadza do nadmiernego obciążenia administracyjnego, które odbiera lekarzom czas, który mogliby poświęcić pacjentom. Według raportu około 50% czasu wizyty pacjenta lekarz spędza przed komputerem, wprowadzając dane i generując dokumentację.
Autorzy poruszają także problem niewłaściwego wykorzystania danych w systemie opieki zdrowotnej. Podkreślają, iż choć system ten gromadzi dużą ilość surowych danych, obecne procedury sprawiają, iż dane są niskiej jakości i niekompletne. Główne przyczyny tego problemu to:
- konieczność szybkiego wprowadzania danych,
- brak systemu nagród za terminowe i poprawne wprowadzanie danych,
- brak kar za wprowadzanie danych nieterminowo, niepełnych lub błędnych.
W efekcie system opieki zdrowotnej walczy z problemami organizacyjnymi i technicznymi, które ograniczają efektywne wykorzystanie zgromadzonych danych.
OIL zwraca także uwagę na to, iż niejednoznaczność i skomplikowanie przepisów prawnych utrudniają wdrażanie nowoczesnych technologii w opiece zdrowotnej i mogą hamować postęp w tej dziedzinie. Kwestie prawne, wraz z brakiem odpowiedniej infrastruktury publicznej, stają się widoczną przeszkodą w realizacji reform systemowych. Na przykład w zakresie wprowadzania rozwiązań telemedycznych w Polsce.
E-zdrowie rośnie. W bólach
Polacy coraz częściej korzystają z cyfrowych usług medycznych, ceniąc ich dostępność i wygodę. Zarówno pacjenci, jak i pracownicy ochrony zdrowia chcą rozwoju usług typu e-zdrowie. Obie grupy mają zasadniczo wspólne oczekiwania – wszyscy badani widzą w technologii potencjał na usprawnienie procedur związanych z ochroną zdrowia, co miałoby się przełożyć na zwiększenie jakości tych usług. Znaczący postęp w cyfrowej opiece medycznej ma jednak swoje drugie oblicze – cyfrowe rozwiązania przyczyniły się do jeszcze większej biurokratyzacji w służbie zdrowia, a zbierane na tej podstawie duże zbiory danych nie są efektywnie wykorzystywane.
Rozwiązania technologiczne wymagają wysiłków legislacyjnych, jak i projektowych. Niektóre z nich, takie jak wdrażanie sztucznej inteligencji w celu optymalizacji wykorzystywania danych czy poprawienia diagnostyki, stanowią ogromne wyzwanie pod względami zarówno prawnymi, jak i technologicznymi. Jednakże stosunkowo łatwe do zaimplementowania rozwiązania informatyczne również mogłyby znacząco odciążyć personel medyczny z rutynowych czynności, które pochłaniają w tej chwili sporą część czasu przeznaczonego dla pacjentów.
Nawet doskonale zaprojektowany system może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Wraz z rozwojem technologii rośnie także potrzeba podnoszenia kompetencji cyfrowych wśród obywateli. Powstaje zapotrzebowanie nie tylko na dobre rozwiązania, ale także programy edukacyjne oraz nowe formy wsparcia w nawigowaniu w nowoczesnym systemie opieki zdrowotnej.
Cyfryzacja sektora zdrowotnego niewątpliwie będzie postępować, a wraz z rozwojem czekają także wyzwania. Obecny stan wiedzy i badań na temat funkcjonowania systemu pokrywa jedynie wierzchołek góry lodowej. W kolejnym artykule omówię, jakie obszary moim zdaniem wymagają głębszej analizy i jakie działania mogą przyczynić się do budowania lepszego systemu ochrony zdrowia.
Nie przegap najważniejszych trendów w technologiach!
Zarejestruj się, by otrzymywać nasz newsletter!
Źródło zdjęcia: Maciej Jaszczuk
