Każdy kto musiał pisać jakieś sprawozdanie, raport czy inną pracę pisemną wie, iż formatowanie tekstu może być momentami uciążliwe. Wstawienie obrazka powoduje rozwalenie dokumentu w najmniej spodziewanej chwili a chwila nieuwagi powoduje, iż punkty mają różne wcięcia. Czy da się skupić tylko na tekście i zapomnieć o formatowaniu mając nadzieję, iż zrobi się samo i do tego dobrze? Zapraszam do poznania LaTex'a.
Czym jest LaTex?
LaText jest językiem znaczników, które są zestawem makr dla języka TeX. TeX został stworzony na Uniwersytecie Stanforda przez amerykańskiego matematyka i informatyka Donalda Knutha. Nie był on zadowolony z wyglądu drugiej edycji jego książki - Sztuka Programowania, więc postanowił stworzyć własny system do składu tekstu. Aktualnie korzystamy już z 3 wersji tego języka i każdy kolejna aktualizacja jest oznaczana kolejnym rozwinięciem liczby PI (aktualna to 3.14159265 wydana w 12 stycznia 2014). Nowe wersje TeX'a nie zawierają żadnych nowych funkcjonalności tylko poprawki istniejących błędów. Jednak z racji tego, iż język ten jest bardzo skomplikowany to częściej korzysta się z zestawu makr zwanych formatami z których najpopularniejszym jest tytułowy LaTeX.
Czytając o LaTeX'ie bardzo często można spotkać się z określeniem WYSIWYM (What you see is what you mean) w odróżnieniu od WYSIWIG(what you see is what you get) gdzie dostajemy dokładnie to co sobie wypracowaliśmy. W przypadku WYSIWYM dostajemy to co sobie w pewien sposób zażyczyliśmy. W LaTex'ie dokument składamy dzięki specjalnych znaczników i dopiero kompilacja daje nam wynikowy dokument, który jest sformatowany wedle naszych życzeń. Dzięki temu nasz tekst jest zawsze sformatowany poprawnie i nie ma problemów, które znamy z Worda gdzie nieumiejętne wstawienie nowego obrazka powoduje, iż cały tekst nam się rozjeżdża.
Podstawy pisania w LaTex
Dlaczego więc nie jest to tak popularne jak powinno być? Myślę, iż wielu ludzi odstrasza to, iż muszą tekst w pewien sposób zaprogramować oraz to iż nie widzą rezultatów od razu tylko muszą go skompilować co wiąże się z ryzykiem pojawienia się błędów. Chciałbym pokazać, iż nie jest to takie ciężkie i wystarczy zaledwie parę linijek by mieć podstawowy dokument.
Instalacja
Oczywiście zanim cokolwiek zrobimy musimy zainstalować zarówno oprogramowanie LaTeX oraz edytor do łatwiejszego pisania. To pierwsze możecie pobrać z tej strony - jako, iż pracuję głównie na Windowsie to zdecyodwałem się na MiKTeX. Oprócz tego jako edytor wykrozystuję TeXstudio. Póki co nie miałem z nim żadnych problemów i dodatkowo można go uruchomić na każdej platformie. Do jego plusów mogę zaliczyć to, iż ma zarówno pasek narzędziowy gdzie możemy wyklikać opcję np.: wyrównanie do lewej czy wstawienie równania matematycznego ale również podpowiada komendy podczas normalnego pisania.
Podstawowy dokument
Skoro mamy już wszystko przygotowane to możemy zacząć pisać. Wszystkie pliki mają rozszerzenie *.tex a podstawowy tekst wygląda następująco:
Jak widać nie ma tego dużo i jest to w pełni poprawny dokument, który się skompiluje i będzie wyglądał następująco:
Od tego momentu możemy rozbudowywać nasz tekst o kolejne elementy sprawiając, iż będzie coraz bardziej rozbudowany. Oto parę typowych elementów.
Punkty
Najprostszy element który możemy umieścić w naszym tekście to lista z punktami :
Jak widać listę tworzymy przy pomocy znaczników \begin i \end. Przy znaczniku begin musimy podać typ listy jakiej będziemy używać - itemize dla zwykłych punktów oraz enumerate dla numerowanych. Potem jest już prosto ponieważ każdy kolejny punkt zaczynamy od znacznika \item. Możemy również umieszczać tam kolejne listy a LaTeX sam zadba by wyróżnić kolejne poziomy.
Obrazek
Kolejna rzecz często dodawana do różnych tekstów to obrazki. Aby móc je wstawiać musimy skorzystać z dodatkowego pakietu o nazwie graphicx. Aby dodać pakiet do naszego tekstu skorzystamy z polecenia \usepackage{graphicx}. W ten sposób możemy dodawać inne pakiety do naszego tekstu np.: polski, hyperref itd. Następny krok to podanie ścieżki gdzie będą nasze obrazki: \graphicspath{ {./} } - tutaj możemy podać ścieżkę zarówno względną jak i bezwględną. Teraz możemy wstawić nasz obrazek - całość kodu wygląda tak:
W nawiasach kwadratowych znajdują się dodatkowe ustawienia o których dziś nie będę pisał - tutaj wymuszam skalowanie obrazka tak by jego szerokość była identyczna jak szerokość naszego tekstu. Skompilowany dokument wygląda teraz tak:
Rozdziały
Teraz coś co jest może mniej popularne ale przydaje się w momencie gdy mamy dużo tekstu i chcemy go podzielić na mniejsze części. Rozdziały tworzymy wykorzystując grupę znaczników section. Dlaczego tym razem jest grupa znaczników a nie możliwość zagnieżdżania jak w przypadku list? Nie używamy tutaj sekcji begin-end więc nie byłoby wiadomo gdzie się kończy sekcja a gdzie zaczyna kolejna. Zamiast tego mamy grupę 3 znaczników gdzie każdy reprezentuje inny poziom w tekście
Mając już coś takiego bardzo prosto jesteśmy w stanie stworzyć spis treści - wystarczy dodać \tableofcontents na początku dokumentu i dostaniemy ładnie sformatowany spis treści:
Czasami może być wymagane by dwa razy skompilować plik aby była poprawna numeracja stron.
Bibliografia
Na sam koniec coś z czego rzadko korzystamy chyba, iż piszemy większą pracę czyli bibliografia. Warto wtedy mieć możliwość prostego tworzenia bibliografii i zarządzania nią. Możemy to zrobić w dwojaki sposób - pierwszy opiera się na samodzielnym składzie bibliografii natomiast drugi pozwala na większą automatyzację. Zacznę od pierwszego sposobu a potem pokażę jak przejść do drugiego. Pierwsze co musimy zrobić to stworzyć sekcję w której będzie wyświetlona nasza bibliografia. Ponownie wykorzystamy znaczniki begin i end tak jak w przypadku listy tylko podamy inną wartość
Liczba 99 oznacza maksymalną liczbę pozycji jakie stworzymy. Aby stworzyć pozycję w bibliografii wykorzystamy znacznik \bibitem{krótka_nazwa} po którym wpisujemy jak ma wygląd wpis. Ważne aby pamiętać, iż tutaj to my dbamy o to jak wygląda nasza pozycji i musimy sami ją ostylować. Aby użyć teraz takiej pozycji musimy w dowolnym miejscu tekstu wykorzystać znacznik \cite{nazwa_pozycji}
Problem z taką bibliografią pojawia się w momencie gdy mamy jej dużo. Wtedy może się okazać, iż zarządzanie nią, pilnowanie styli jest uciążliwe. Wtedy najlepiej skorzystać z dodatkowego narzędzia np.: BibTeX. Aby z niego skorzystać nie musimy nic dodatkowego robić ponieważ aktualnie każda dystrybucja TeX'a je zawiera a korzystanie z niej jest proste. Pierwsze co musimy zrobić to stworzyć nowy plik o rozszerzeniu *.bib. To w nim będziemy przechowywać nasze pozycje. Jednak nasze wpisy w niczym nie przypominają tych poprzednich. Teraz wyglądają bardziej jak obiekty
Dzięki takiemu rozwiązaniu narzędzie jest w stanie samodzielnie złożyć wpis i odpowiednio ostylować - mamy pewność, iż wszystkie wpisy tego samego typu będą wyglądały identycznie. Zostało tylko umieścić to w naszym tekście - wystarczy ze zamienimy naszą sekcję begin-end tymi znacznikami:
Jak widać LaTeX nie jest skomplikowany. Wystarczy nam parę poleceń by stworzyc podstawowy szkielet naszego dokumentu, który potem możemy rozbudowywać kolejnymi poleceniami lub konfiguracją. Aktualnie jestem na etapie pisania inżynierki z jego pomocą i jestem póki co bardzo zadowolony. Taki sposób pisania pozwala mi się w pełni skupić na treści pozostawiająć część związaną z formatowaniem odpowiednim skryptom - po pierwsze zrobią to lepiej a po drugie nie muszę się nad tym denerowować. Polecam spróbować i zobaczyć czy będzie odpowiednie do waszych zastosowań.
