Okres świąteczny to czas wzmożonych zakupów, intensywnych promocji i decyzji podejmowanych w pośpiechu. Presja czasu, natłok obowiązków oraz chęć znalezienia idealnego prezentu sprawiają, iż konsumenci częściej rezygnują z dokładnej weryfikacji ofert. To właśnie w takiej atmosferze oszuści internetowi działają najskuteczniej, wykorzystując obniżoną czujność kupujących oraz ich skłonność do szybkiego reagowania na pozornie atrakcyjne okazje.
Jednym z najczęstszych mechanizmów oszustwa w okresie świątecznym są fałszywe promocje oferowane za pośrednictwem portali ogłoszeniowych i mediów społecznościowych. Oferty te często dotyczą popularnych produktów elektronicznych lub markowych przedmiotów sprzedawanych po cenach znacząco odbiegających od rynkowych. Niska cena, określana jako „świąteczna okazja” lub „oferta limitowana”, ma na celu wywołanie presji i skłonienie kupującego do natychmiastowego działania, bez czasu w analizę wiarygodności sprzedawcy.
Szczególnie niebezpieczne są oszustwa związane z płatnościami mobilnymi, w tym z wykorzystaniem systemu BLIK. Mechanizm ten opiera się na zaufaniu oraz przekonaniu o szybkości i bezpieczeństwie transakcji. W praktyce oszuści podszywają się pod sprzedających, a następnie proszą kupującego o wygenerowanie kodu BLIK rzekomo w celu szybkiego opłacenia zakupu. Po przekazaniu kodu dochodzi do natychmiastowej wypłaty środków z bankomatu, a kontakt ze sprzedawcą urywa się. Przykłady takich zdarzeń pokazują, iż choćby osoby młode i zaznajomione z nowymi technologiami mogą paść ofiarą oszustwa, tracąc znaczne kwoty pieniędzy w ciągu kilku minut.
Granica między legalną promocją a oszustwem bywa płynna, jednak istnieją wyraźne sygnały ostrzegawcze. Jednym z nich jest presja czasu oraz insistowanie na określonej formie płatności, zwłaszcza takiej, która uniemożliwia cofnięcie transakcji. Nieuczciwi sprzedawcy często dążą do przeniesienia komunikacji poza oficjalne platformy sprzedażowe, proponując kontakt przez komunikatory lub e-mail, co pozbawia kupującego ochrony oferowanej przez portal. Dodatkowo fałszywe sklepy internetowe i ogłoszenia często znikają krótko po dokonaniu płatności, co utrudnia dochodzenie roszczeń.
W okresie świątecznym wzrasta również liczba prób wyłudzeń danych osobowych i bankowych poprzez phishing. Fałszywe wiadomości e-mail lub SMS informujące o problemach z przesyłką, konieczności dopłaty czy rzekomym anulowaniu zamówienia prowadzą do stron łudząco podobnych do witryn banków lub firm kurierskich. Celem takich działań jest przejęcie danych logowania lub autoryzacja nieuprawnionych transakcji, często pod pretekstem drobnej opłaty.
Świadome i bezpieczne zakupy online wymagają zachowania zasady ograniczonego zaufania, zwłaszcza w okresie intensywnych promocji. Konsument powinien każdorazowo weryfikować sprzedawcę, sprawdzać historię opinii oraz dane identyfikacyjne firmy, a także dokładnie analizować sposób płatności i treść komunikatów autoryzacyjnych otrzymywanych z banku. Przekazanie kodu BLIK osobie trzeciej, bez pełnej weryfikacji jej tożsamości, zawsze wiąże się z wysokim ryzykiem utraty środków.
Zgodnie z art. 286 § 1 Kodeksu karnego odpowiedzialności karnej podlega ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez wprowadzenie jej w błąd albo wykorzystanie istniejącego błędu. Tego rodzaju działania, często spotykane w realiach zakupów internetowych, niosą dla sprawców bardzo poważne konsekwencje prawne, w tym karę więzienia w wymiarze od sześciu miesięcy do ośmiu lat.
Rekomendacje dla kupujących – na co zwracać uwagę przy zakupach online:
- korzystać wyłącznie z bezpiecznych form płatności oferowanych przez platformę i unikać przelewów poza jej systemem,
- zachować szczególną ostrożność wobec ofert o rażąco zaniżonej cenie w porównaniu do wartości rynkowej,
- sprawdzać historię i opinie sprzedawcy oraz datę założenia konta,
- unikać presji czasowej i komunikatów wymuszających szybkie podjęcie decyzji,
- nie przekazywać danych wrażliwych, takich jak kody SMS, dane karty płatniczej czy skany dokumentów,
- zachowywać całą korespondencję i potwierdzenia transakcji na wypadek ewentualnego sporu.
W razie wystąpienia oszustwa należy reagować bardzo szybko. W pierwszej kolejności konieczne jest zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa na policję lub do prokuratury, co pozwala na formalne wszczęcie postępowania karnego i zapewnia pokrzywdzonemu realne instrumenty ochrony prawnej. Równocześnie należy zgromadzić oraz odpowiednio zabezpieczyć wszystkie dostępne dowody, w szczególności korespondencję ze sprzedawcą lub kupującym, potwierdzenia dokonanych płatności, historię transakcji, a także inne materiały pozwalające odtworzyć przebieg zdarzeń, gdyż mają one najważniejsze znaczenie dowodowe w toku dalszego postępowania. Niezależnie od działań podejmowanych wobec organów ścigania, zasadne jest również niezwłoczne skontaktowanie się z platformą, na której doszło do oszustwa, taką jak OLX czy Allegro. Serwisy te dysponują wewnętrznymi mechanizmami bezpieczeństwa, które mogą skutkować czasowym lub trwałym zablokowaniem konta sprawcy, a w określonych przypadkach także wesprzeć użytkownika w procesie odzyskania utraconych środków.
Podsumowując, świąteczne zakupy online mogą być wygodne i efektywne, jednak wymagają zwiększonej czujności. Promocja przestaje być okazją w momencie, gdy opiera się na pośpiechu, braku przejrzystości i presji na natychmiastową płatność. W takich sytuacjach ostrożność, zdrowy rozsądek oraz weryfikacja źródła oferty pozostają najskuteczniejszą formą ochrony przed oszustwem. Święta powinny kojarzyć się z bezpieczeństwem i spokojem, a nie z finansowymi stratami wynikającymi z nieuczciwych praktyk w sieci.
