Propozycje przywołane w komunikacie wychodzą naprzeciw wcześniejszym postulatom prawników. KPRM przewiduje powstanie nowego rodzaju testamentu ustnego audiowizualnego, tzn. utrwalonego dzięki urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.
Testament ustny jest jedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym. Jednak w praktyce wspomniana forma oświadczenia woli spadkodawcy przysparza szereg problemów na gruncie postępowania dowodowego. Z obserwacji wynika, iż o wiele częściej występują przypadki fałszowania testamentów ustnych niż innego rodzaju testamentów.
Zgodnie z przedstawioną propozycją warunki sporządzenia testamentu audiowizualnego mają być takie same jak warunki dla testamentu ustnego. Ponadto oświadczenie woli spadkodawcy ma obejmować wskazanie miejsca i daty jego sporządzenia. Wymagane będzie utrwalenie komunikatu dzięki urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie.
Utrwalenia oświadczenia będzie mógł dokonać zarówno sam testator, jak i osoba trzecia. Nie będzie natomiast konieczna obecność świadków. Każda osoba posiadająca dostęp do trwałego nośnika informacji, na którym utrwalony został testament ustny audiowizualny będzie zobowiązana dostarczyć go do sądu w terminie miesiąca od jego sporządzenia lub 3 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy. Z odtworzenia takiego testamentu sąd sporządzi protokół, stosując dotychczasowe przepisy o protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu. Trwały nośnik będzie przechowywany w siedzibie sądu.
Jak podano w uzasadnieniu zmian, za wprowadzeniem nowej formy testamentu ma przemawiać m.in. okoliczność, iż w niektórych grupach społecznych w dalszym ciągu nie ma zwyczaju sporządzania testamentów w celu rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci.
W praktyce testatorzy niejednokrotnie podejmują decyzje o sporządzeniu testamentu w ostatnich chwilach życia. W takich sytuacjach sporządzenie go w „zwykłej” formie ustnej może być niemożliwe z powodu braku wystarczającej liczby świadków, którzy mogliby zapamiętać i w ten sposób utrwalić treść testamentu ustnego. Podobnie, z uwagi na nagłość zdarzenia powodującego zagrożenie życia, utrudnione może być sporządzenie testamentu w formie pisemnej czy notarialnej.
W uzasadnieniu na stronach KPRM wyjaśniono, iż ryzyko sfałszowania tego typu testamentów, np. dzięki sztucznej inteligencji, powoduje, iż testament ustny audiowizualny nie będzie zaliczany do formy zwykłej, a szczególnej (podobnie jak testament ustny sporządzany z udziałem świadków). Za zbadanie stanu świadomości i swobody testatora w chwili testowania będzie odpowiadał sąd spadku. Wśród specjalistów pojawiają się jednak głosy, zgodnie z którymi w związku z rozwojem techniki deep fake sędziemu w pojedynkę niezwykle trudno będzie ustalić, czy nagranie jest prawdziwe, czy też może zostało skrupulatnie spreparowane. W celu weryfikacji stanu świadomości występującego na nagraniu testatora prawdopodobnie niejednokrotnie konieczne okaże się skorzystanie z pomocy biegłego.
Bez wątpienia projekt testamentu ustnego audiowizualnego to krok w dobrym kierunku. Jednak z ostateczną oceną proponowanych zmian należy poczekać aż do momentu publikacji pełnego projektu, który ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów w IV kwartale 2024 r.
Autor jest radcą prawnym w: Kancelaria_GFP Legal
