Sztuczna inteligencja napędza współczesną gospodarkę i badania, a jej rozwój może przesądzić o pozycji Unii Europejskiej jako centrum innowacji. Komisja Europejska ogłosiła dwie strategie: „Zastosuj sztuczną inteligencję” i „AI w nauce”, które mają przyspieszyć wdrażanie technologii w przemyśle i administracji oraz wzmocnić pozycję europejskiej nauki.
Strategia „Zastosuj sztuczną inteligencję” (Apply AI) wyznacza ramy dla przyspieszenia wdrażania AI w kluczowych sektorach gospodarki oraz w administracji publicznej. Celem jest wykorzystanie potencjału technologii nie tylko dla zwiększenia efektywności gospodarki, ale też dla poprawy jakości życia obywateli – od ulepszenia diagnostyki medycznej po inteligentne systemy obsługi usług publicznych.
Jednocześnie strategia ta stanowi próbę odpowiedzi na jedno z największych wyzwań Europy: spowolnienie w komercjalizacji innowacji. Komisja Europejska zamierza skrócić czas od opracowania koncepcji do momentu, gdy produkt trafia na rynek, poprzez lepsze łączenie infrastruktury, danych i obiektów testowych. Takie podejście ma ograniczyć zależność UE od technologii spoza kontynentu, zwłaszcza w obliczu rosnącej dominacji firm amerykańskich i azjatyckich.
Ważnym elementem strategii jest również rozwój kompetencji – Europa potrzebuje wykwalifikowanej siły roboczej zdolnej do pracy z technologiami opartymi na sztucznej inteligencji. Nowa inicjatywa Frontier AI ma połączyć czołowych europejskich specjalistów, tworząc sieć wiedzy i współpracy między sektorem prywatnym, akademickim i publicznym.
Sojusz i obserwatorium: nowe instytucje dla starego problemu
Aby zapewnić spójność działań, Komisja powołała Apply AI Alliance – forum łączące przedstawicieli przemysłu, sektora publicznego, nauki i organizacji obywatelskich. Z założenia ma ono być miejscem wymiany doświadczeń i wspólnego planowania wdrożeń. W praktyce jednak rodzi się pytanie, czy taka platforma nie stanie się kolejnym przykładem europejskiej biurokracji, która zamiast przyspieszać procesy decyzyjne – je spowalnia.
Równocześnie działać ma Obserwatorium AI, którego zadaniem będzie monitorowanie trendów i wpływu technologii na poszczególne sektory. Inicjatywa ta wydaje się odpowiedzią na potrzebę stałej analizy dynamicznego rynku, jednak jej skuteczność zależeć będzie od dostępu do danych i tempa publikacji wyników.
Ważnym elementem ekosystemu wdrażania nowych rozwiązań ma być także Biuro Obsługi aktu o AI, powołane do koordynowania wdrożenia pierwszego na świecie kompleksowego aktu dotyczącego sztucznej inteligencji. W praktyce to ono będzie punktem styku między regulacją a innowacją – miejscem, w którym rozstrzygać się będzie, czy europejskie prawo stanie się wsparciem dla rozwoju technologii, czy raczej jej hamulcem.
AI w nauce: ambicje i realia
Drugi filar unijnego podejścia – strategia „AI w nauce” (AI in Science) – skupia się na badaniach i innowacjach. Jej centralnym elementem jest RAISE (Resource for AI Science in Europe), wirtualny instytut mający koordynować i udostępniać zasoby niezbędne do rozwoju sztucznej inteligencji w nauce.
Komisja planuje nie tylko stworzenie sieci współpracy między uczelniami i ośrodkami badawczymi, ale także przyciągnięcie światowych talentów naukowych. Program „Choose Europe” ma zachęcać badaczy z całego świata do prowadzenia projektów na terenie UE, co ma wzmocnić pozycję kontynentu jako centrum innowacji opartych na AI.
Na wsparcie rozwoju mocy obliczeniowej w ramach programu Horyzont Europa przeznaczono 600 mln euro, a planowane jest podwojenie rocznych inwestycji w AI do ponad 3 mld euro. Te liczby robią wrażenie, ale pytanie pozostaje – czy fundusze te wystarczą, aby konkurować z USA i Chinami, które inwestują w sztuczną inteligencję wielokrotnie więcej?
Luka danych – cichy wróg innowacji
Jednym z kluczowych problemów, które strategia „AI w nauce” stara się rozwiązać, jest dostęp do danych badawczych. Komisja zapowiada działania wspierające naukowców w identyfikacji luk w danych oraz w tworzeniu zintegrowanych i uporządkowanych zbiorów informacji.
To jednak nie tylko kwestia techniczna, ale również prawna i etyczna. Dane naukowe często podlegają ograniczeniom wynikającym z praw własności intelektualnej lub ochrony prywatności. Dlatego realnym wyzwaniem dla UE będzie wypracowanie równowagi między otwartością nauki a poszanowaniem praw jednostki. Bez takiego kompromisu wizja „otwartej i etycznej” sztucznej inteligencji pozostanie hasłem politycznym, a nie praktyką badawczą.
Czy Europa naprawdę chce być liderem?
W kwietniu 2025 r. Komisja uruchomiła Plan działania na rzecz AI Continent, mający uczynić z Europy światowego lidera w dziedzinie sztucznej inteligencji. Strategie „Zastosuj AI” i „AI w nauce” są kolejnymi etapami tej wizji. Jednakże, aby te ambitne plany nie pozostały jedynie zapisem w aktach, konieczne będzie połączenie politycznej odwagi z elastycznością regulacyjną.
Europa wciąż mierzy się z paradoksem: z jednej strony pragnie przewodzić etycznemu rozwojowi AI, z drugiej – często zbyt rygorystyczne regulacje utrudniają tempo innowacji. Pytanie, które powinno dziś wybrzmieć, brzmi: czy Unia potrafi zbudować ekosystem, w którym prawo i innowacja współistnieją, zamiast się zwalczać?
