Europejski Zielony Ład – Polska była za czy przeciw?

wojownicyklawiatury.pl 4 dni temu

Tezy pojawiające się w mediach: Zielony Ład był wprowadzany przez UE wbrew woli polskiego rządu. Należy go jednostronnie wypowiedzieć. Można też spotkać stwierdzenia, iż Zielony Ład jest martwy.

Fakty: Akty prawne przyjęte w ramach realizacji Zielonego Ładu przez cały czas obowiązują, choć niektóre z nich są nowelizowane. Nie ma prawnej możliwości, by jakiś kraj członkowski jednostronnie „wystąpił” z obowiązujących przepisów. Były one przyjmowane przy udziale polskich przedstawicieli, którzy nie zawsze byli przeciw.

Czy Europejski Zielony Ład wprowadzano wbrew woli polskiego rządu?

Komisja Europejska zaproponowała Europejski Zielony Ład (EZŁ) 11 grudnia 2019 roku. Nie są to przepisy prawa, tylko wizja działań w wielu obszarach kompetencji Unii Europejskiej (więcej o tym, czym jest EZŁ w innej publikacji LINK). Następnie Zielony Ład został wdrożony poprzez szereg wiążących unijnych aktów prawnych. Polski rząd czasami był za, czasami wstrzymywał się, a czasami głosował przeciw nowym przepisom. Sytuacja jest więc bardziej złożona, niż się wydaje.

Na stronie Legislative Train Schedule Parlamentu Europejskiego (która klasyfikuje inicjatywy Komisji według jej priorytetów w danej kadencji) czytamy, iż w latach 2019-2024 przyjęto aż 84 inicjatywy ustawodawcze w ramach realizacji Europejskiego Zielonego Ładu. Przypomnijmy, iż unijne przepisy są najczęściej przyjmowane wspólnie przez ministrów ze wszystkich państw UE zasiadających w Radzie i europosłów wybieranych w bezpośrednich wyborach w państwach członkowskich. Czyli z udziałem polskich przedstawicieli. W tej publikacji skupimy się na stanowisku polskiego rządu w ramach głosowań w Radzie UE.
W trakcie rządów Zjednoczonej Prawicy mieliśmy na ogół do czynienia z negatywną narracją wokół Zielonego Ładu (na pewno na polskie stanowisko wpływ miał fakt, iż polska produkcja energii w dużej mierze opiera się na węglu). Także i dziś EZŁ wydaje się być niepopularny wśród polskiej klasy politycznej. Można odnieść wrażenie, iż dokumenty wdrażające Zielony Ład były wprowadzane przy sprzeciwie polskiego rządu. Czy to możliwe, iż polski rząd zawsze głosował przeciw w Radzie UE i zawsze był przegłosowywany? Sprawdźmy na kilku przykładach:

A) Zacznijmy od Europejskiego prawa o klimacie – rozporządzenia z 2021 roku, w którym zapisano w art. 2: Emisje i pochłanianie gazów cieplarnianych w całej Unii, uregulowane przez prawo Unii, należy zrównoważyć w Unii najpóźniej do 2050 r., tym samym zmniejszając emisje do poziomu zero netto w tym terminie, a następnie Unia powinna dążyć do osiągnięcia ujemnych emisji. Dodatkowo do 2030 roku UE zmniejszy emisje o co najmniej 55% w porównaniu do roku 1990. Dokument ten przekłada więc na obowiązujące przepisy jeden z najważniejszych celów EZŁ. Gdyby doszło do odrzucenia tego rozporządzenia byłby to bardzo poważny cios w Zielony Ład – flagowy projekt Komisji Europejskiej w poprzedniej kadencji.

Tymczasem wyniki głosowania w Radzie UE były następujące: 26 państw za, Bułgaria wstrzymała się od głosu (1).

Wyniki głosowania nad Europejskim prawem o klimacie w Radzie UE

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_10242_2021_INIT

B) W trakcie głosowania w gronie ministrów nad przyjęciem rozporządzenia ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji w 2021 roku tylko Węgry wstrzymały się od głosu, pozostałe kraje były za. Fundusz ma łagodzić skutki osiągania celów na 2030 i 2050 rok dla społeczeństwa, zatrudnienia, gospodarki i środowiska. Dla Polski zarezerwowano aż 20% środków. To najwięcej spośród wszystkich państw członkowskich. Jednak rozporządzenie stanowi, iż jeżeli kraj nie zobowiąże się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku, ma dostęp tylko do połowy finansowania.

C) Bardzo kontrowersyjne, jak się okazało w świetle protestów rolników, były przepisy dotyczące rolnictwa – rozporządzenie 2021/2115 (2), zgodnie z którymi np. uwarunkowano pomoc finansową dla rolników realizacją standardów ekologicznych. Art. 12: nakłada się kary administracyjne na rolników i innych beneficjentów, którzy otrzymują płatności bezpośrednie (…), jeżeli nie spełniają oni wymagań podstawowych w zakresie zarządzania określonych w prawie Unii lub norm dobrej kultury rolnej (…), w odniesieniu do następujących obszarów szczegółowych: a) klimat i środowisko, w tym woda, gleba i różnorodność biologiczna ekosystemów; b) zdrowie publiczne i zdrowie roślin; c) dobrostan zwierząt. Te ostatnie to tzw. normy GAEC. Kiedy zajrzymy do wyników głosowań w Radzie UE, okaże się, iż żaden kraj się nie sprzeciwił, a wstrzymała jedynie Bułgaria.

Głosowanie w Radzie UE w sprawie rozporządzenia 2021/2115 (2)

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_14668_2021_INIT

D) Do Unii Europejskiej trafiają towary produkowane w krajach, które mniej liczą się z emisjami gazów cieplarnianych. Tymczasem w Unii szereg sektorów podlega restrykcjom emisji w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS). By ograniczyć delokalizację przemysłu (i emisji) w 2023 roku przyjęto rozporządzenie ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (tzw. CBAM). Dotyczy w szczególności wysokoemisyjnych towarów: cementu, energii elektrycznej, nawozów, żelaza i stali, aluminium i środków chemicznych. Polski rząd był przeciw temu rozwiązaniu.

E) Głośne było rozporządzenie dotyczące wzmocnienia norm emisji CO2 dla nowych samochodów osobowych i dla nowych lekkich pojazdów z 2023 roku, które zakłada, iż od 2035 roku nowe samochody tego typu nie mogą emitować CO2 (czyli nie będą to samochody z silnikiem spalinowym). Wyniki głosowania w Radzie UE: 24 kraje za, Polska przeciw, 3 wstrzymały się – Bułgaria, Włochy i Rumunia.

F) Dużo szumu w polskich mediach wywołała dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków z 2024 roku. Budynki odpowiadają za 40 % łącznego zużycia energii w Unii. (…). Dlatego ograniczenie zużycia energii oraz wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych w sektorze budynków stanowią istotne działania konieczne do ograniczenia uzależnienia energetycznego Unii i emisji gazów cieplarnianych – czytamy w preambule tego dokumentu. Zakłada on np., iż od 2030 roku wszystkie nowe budynki powinny być zeroemisyjne.

Przykładowo Sławomir Mentzen z Konfederacji straszył: ta dyrektywa powinna być nazywana dyrektywą wywłaszczeniową, ponieważ doprowadzi do wywłaszczenia Polaków z ich własnych mieszkań i ich własnych domów„. Tymczasem dyrektywa pochyla się nad gospodarstwami domowymi znajdującymi się w trudnej sytuacji, uznając m.in. iż należą im się środki finansowe, by mogły realizować cele dyrektywy. Wyniki głosowania w Radzie UE: 20 państw za, 5 wstrzymało się (w tym Polska), 2 państwa przeciw – Włochy i Węgry.

Czy można jednostronnie wypowiedzieć Europejski Zielony Ład?

Jak wspomniano, sam komunikat o EZŁ nie był aktem prawnym. Ale później Zielony Ład został wdrożony poprzez bardzo wiele wiążących aktów prawnych. Państwo członkowskie nie może jednostronnie stwierdzić, iż nie będzie stosowało danych przepisów.

Gdyby państwa mogły dowolnie wybierać, które unijne akty prawne stosują, doprowadziłoby to do chaosu. Wyobraźmy sobie następującą sytuację. Pewien kraj UE postanawia, iż dopuszczona przez Unię substancja wykorzystywana przez polskich sadowników lub przetwórców owoców stanowi zagrożenie dla zdrowia i zakazuje sprzedaży polskich owoców albo przetworów owocowych. Czy polscy eksporterzy byliby z tego zadowoleni? Albo gdyby inny kraj doszedł do wniosku, iż maksymalny czas pracy zawodowego kierowcy w ciągu dnia nie powinien przekraczać 8 godzin (mimo iż unijne prawo dopuszcza 9 a choćby 10 godzin). I lokalna policja karałaby mandatami kierowców polskich ciężarówek, jeżdżących zgodnie z unijnymi przepisami? Wspólny rynek w UE łączy się ze wspólnymi standardami wspólnym prawem potrzebnym, aby ten rynek funkcjonował.

Po drugie, które akty prawne Polska miałaby „wypowiedzieć” i według jakiego klucza? Co w takim razie może zrobić kraj, jeżeli nie zgadza się z danym aktem prawnym? Może wnioskować o unieważnienie danego aktu prawnego do Trybunału Sprawiedliwości UE. I faktycznie Polska kilkukrotnie skorzystała z tego rozwiązania w przypadku aktów prawnych związanych z Zielonym Ładem.

Polska zaskarżyła 4 rozporządzenia i 3 dyrektywy (3).

We wszystkich skargach (poza ostatnią) Polska powołuje się na błędną podstawę prawną (np. w rezultacie zastosowano artykuł, który umożliwił głosowanie większością kwalifikowaną, zamiast jednomyślnie) i wnioskuje o unieważnienie dokumentu w całości. Inne zarzuty pojawiające się w tych skargach to m.in. naruszenie zasady proporcjonalności (zastosowano zbyt radykalne środki w stosunku do celu), naruszenie zasady lojalnej współpracy (np. polskie racje nie zostały należycie wysłuchane) czy naruszenie obowiązku dokonania należytej analizy wpływu aktu prawnego. W przypadku przepisów dotyczących nowych norm dla samochodów Polska argumentuje m.in.: Zaskarżone rozporządzenie nakłada nadmierny ciężar związany z przechodzeniem na mobilność bezemisyjną na europejskich obywateli, zwłaszcza tych mniej majętnych, oraz na europejski sektor przedsiębiorców motoryzacyjnych. Zaskarżone rozporządzenie niesie ze sobą ryzyko spowodowania poważnych, negatywnych skutków dla europejskiego przemysłu motoryzacyjnego, wykluczenia społecznego, wykluczenia komunikacyjnego uboższych oraz pogłębienia różnic poziomu życia między obywatelami. Ponadto zaskarżone rozporządzenie nie uwzględnia w wystarczającym stopniu różnorodności sytuacji w różnych regionach Unii (…).

Na razie (sierpień 2025) Trybunał nie orzekł w tych sprawach, nie wiemy więc, czy przychyli się do polskich racji.

Czy można mówić, iż Europejski Zielony Ład jest martwy?

Mówienie o tym, iż jest Europejski Zielony Ład jest martwy, wydaje się zbytnim uproszczeniem.

Faktem jest, iż nie ma już komisarza odpowiadającego za Zielony Ład – jest za to komisarz Wopke Hoekstra ds. klimatu, neutralności emisyjnej i czystego wzrostu oraz wiceprzewodnicząca wykonawcza Komisji Europejskiej ds. czystej, sprawiedliwej i konkurencyjnej transformacji Teresa Ribera.

Faktem jest, iż EZŁ zniknął z priorytetów Komisji Europejskiej na lata 2024-2029. Zamiast tego mamy teraz priorytet „Troska o jakość życia: bezpieczeństwo żywnościowe, woda i przyroda”. Jednak 27 listopada 2024 roku przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała przed europosłami, prezentując nowe kolegium komisarzy: Prawie pięć lat temu uruchomiliśmy Europejski Zielony Ład – naszą strategię wzrostu i mapę drogową do zera netto. (…) Chcę więc postawić sprawę jasno: musimy i utrzymamy kurs na cele Europejskiego Zielonego Ładu. Ale jeżeli chcemy odnieść sukces w tej transformacji, musimy być bardziej zwinni i lepiej towarzyszyć ludziom i przedsiębiorstwom na tej drodze.

W efekcie 2 lipca 2025 Komisja Europejska zaproponowała nowelizację europejskiego prawa klimatycznego, której celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych netto o 90% do 2040 w porównaniu z poziomem z 1990 roku.

Faktem jest, iż niektóre przepisy prawne wdrażające Zielony Ład zostały zmienione . W tym sensie Zielony Ład jest martwy, bo początkowe brzmienie przepisów uległo zmianie. Przypomnijmy, iż w 2024 roku doszło w Europie do masowych protestów rolników. W rezultacie w połowie 2024 roku np. zniesiono obowiązek ugorowania 4% gruntów ornych, a gospodarstwa do 10 ha zostały zwolnione z kar związanych z realizacją norm środowiskowych.

W ostatnich miesiącach Komisja Europejska przedstawiła również np. projekt uproszczenia mechanizmu CBAM (opłat od emisji CO2 na granicach), żeby zwolnić z niego małych importerów, oraz zaproponowała zmianę zasad tzw. sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju, żeby zmniejszyć obciążenia dla małych i średnich firm. W tej kadencji Komisja kładzie bowiem szczególny nacisk na konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw.

Oczywiście nie jest to sytuacja optymalna, kiedy najpierw przyjmowane są przepisy, a potem trzeba je nowelizować czy upraszczać. Utrudnia to działalność przedsiębiorstw czy prowadzenie gospodarstw rolnych. Niemniej ważne również jest, iż unijne prawo ewoluuje w kierunku większej funkcjonalności.

Joanna Różycka-Thiriet

(1) Dodajmy, iż Polska (mimo zastrzeżeń) nie zablokowała przyjęcia celu neutralności emisyjnej do 2050 na spotkaniu szefów państw i rządów, czyli na Radzie Europejskiej w grudniu 2019 roku, kiedy to najważniejsze gremium polityczne UE po raz pierwszy dyskutowało o EZŁ (więcej LINK). Choć Rada Europejska nie stanowi prawa, decyduje o kierunkach integracji. Polska nie zablokowała też celu 55-procentowej obniżki emisji do 2030 na Radzie Europejskiej w grudniu 2020. Oto fragment konkluzji z posiedzenia: (…) Rada Europejska zatwierdza wiążący cel UE zakładający ograniczenie w UE emisji netto gazów cieplarnianych do roku 2030 o co najmniej 55 % w porównaniu z poziomem z roku 1990. Wzywa współprawodawców do uwzględnienia tego nowego celu we wniosku dotyczącym europejskiego prawa o klimacie i do szybkiego przyjęcia tego wniosku. (…) Wszystkie państwa członkowskie będą uczestniczyć w tych wysiłkach, uwzględniając zasadę sprawiedliwości i solidarności i nie pozostawiając nikogo w tyle.

(2) Rozporządzenie ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia na podstawie planów strategicznych sporządzanych przez państwa członkowskie w ramach wspólnej polityki rolnej (planów strategicznych WPR) i finansowanych z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG) i z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1305/2013 i (UE) nr 1307/2013.

(3) Polska zaskarżyła artykuł dyrektywy z 2024 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (skarga z 10 marca 2025); dyrektywę z 2023 roku w sprawie efektywności energetycznej (skarga z 14 grudnia 2023); rozporządzenie z 2023 roku ustanawiające mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (skarga z 8 sierpnia 2023); dyrektywę z 2023 roku dotyczącą systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Uniioraz decyzję w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (skarga z 8 sierpnia 2023); rozporządzenie z 2023 dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych przez państwa członkowskie od 2021 do 2030 roku (skarga z 18 lipca 2023); rozporządzenie z 2023 roku dotyczące norm emisji CO2 dla nowych samochodów osobowych i dla nowych lekkich pojazdów użytkowych (skarga z 17 lipca 2023); rozporządzenie z 2023 roku dotyczące m.in. emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w sektorze użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (skarga z 14 lipca 2023).

Źródła:

https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-european-green-deal/file-european-climate-law

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32021R1119

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_10242_2021_INIT

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?toc=OJ%3AL%3A2023%3A130%3ATOC&uri=uriserv%3AOJ.L_.2023.130.01.0052.01.POL

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_8692_2023_INIT

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_6740_2023_ADD_1_REV_3

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CONSIL%3AST_7944_2023_INIT

https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-european-green-deal

https://curia.europa.eu/juris/documents.jsf?nat=or&mat=or&pcs=Oor&jur=C%2CT%2CF&for=&jge=&dates=&language=pl&pro=&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&oqp=&td=%3BALL&avg=&lgrec=pl&parties=Polska&page=1&lg=&cid=6512504

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/SPEECH_24_6084

https://www.consilium.europa.eu/media/47337/1011-12-20-euco-conclusions-pl.pdf