We Florencji spotkali się przedstawiciele rządów, nauki i sektora technologicznego, by zastanowić się, jak zachować otwarty, oparty na prawach człowieka Internet w epoce dezinformacji, cyfrowego nadzoru i fragmentacji sieci.
Na początku października 2025 r. Europejski Instytut Uniwersytecki (EUI) we Florencji gościł pierwsze Forum Odpowiedzialności Internetu, zorganizowane przez Centrum Roberta Schumana w ramach unijnej Globalnej Inicjatywy na rzecz Przyszłości Internetu (GIFI). Spotkanie odbyło się 2–3 października i zgromadziło uczestników z różnych środowisk – decydentów, naukowców, aktywistów oraz przedstawicieli biznesu technologicznego.
Celem wydarzenia było znalezienie odpowiedzi na pytanie, jak w warunkach rosnących napięć geopolitycznych i ekspansji autorytarnych modeli zarządzania informacją utrzymać Internet jako przestrzeń wolną, otwartą i opartą na poszanowaniu praw człowieka. W obliczu nasilającej się fragmentacji cyfrowej i postępującego cyfrowego nadzoru, dyskusja o przyszłości Internetu stała się nie tylko kwestią technologiczną, ale i fundamentalnym problemem politycznym.
Dwa dni debat: od geopolityki po odpowiedzialność platform
Pierwszy dzień Forum, zorganizowany wspólnie z Brukselskim Instytutem Geopolityki, poświęcono zamkniętym dyskusjom ekspertów. Tematyka koncentrowała się wokół dezinformacji, rozliczalności sztucznej inteligencji i odporności ekosystemów wolności Internetu.
Drugi dzień miał charakter otwarty – wzięli w nim udział przedstawiciele administracji, środowiska akademickiego i organizacji pozarządowych. W centrum uwagi znalazły się pytania o to, jak zrównoważyć bezpieczeństwo, odpowiedzialność platform i ochronę praw jednostki w środowisku cyfrowym, które coraz częściej wymyka się klasycznym formom regulacji.
Zgromadzeni podkreślali, iż Internet staje się przestrzenią, w której granica między ochroną a kontrolą, między bezpieczeństwem a cenzurą, coraz częściej się zaciera.
Kompas Odpowiedzialności – nowe narzędzie globalnej przejrzystości
Najbardziej doniosłym punktem Forum było ogłoszenie uruchomienia Kompasu Odpowiedzialności Internetowej (Internet Accountability Compass). To praktyczne narzędzie, opracowane przez Centrum Roberta Schumana przy EUI w ramach GIFI, ma służyć ocenie, jak poszczególne państwa wypełniają swoje zobowiązania w sferze cyfrowej.
Kompas został udostępniony publicznie, a jego zadaniem jest wzmocnienie przejrzystości i zaufania w globalnym zarządzaniu Internetem. Ma on także wypełnić lukę między deklaracjami a rzeczywistą praktyką – bo jak zauważyli uczestnicy Forum, dokumenty takie jak Deklaracja w sprawie przyszłości Internetu często pozostają bez skutków, gdy brakuje instrumentów rozliczalności.
Pytanie jednak brzmi, czy Kompas rzeczywiście stanie się narzędziem globalnego nadzoru nad przestrzeganiem zasad cyfrowych, czy też jego rola ograniczy się do symbolicznego wymiaru dyplomacji cyfrowej.
Internet w cieniu dezinformacji i autorytaryzmu cyfrowego
Podczas obrad wskazano na cztery najważniejsze wyzwania. Pierwszym jest dezinformacja, która z narzędzia manipulacji politycznej przekształciła się w broń geopolityczną. Uczestnicy zwracali uwagę, iż podmioty państwowe i niepaństwowe coraz częściej wykorzystują fałszywe treści do ograniczania przestrzeni obywatelskiej i wpływania na wybory.
Drugim problemem jest cyfrowy autorytaryzm – zjawisko coraz powszechniejsze również poza tradycyjnie autokratycznymi reżimami. Mechanizmy zautomatyzowanego nadzoru, technologie biometryczne i analityka predykcyjna są wykorzystywane przez państwa w imię bezpieczeństwa, ale często bez proporcjonalnych zabezpieczeń prawnych. To rodzi pytania o granice między ochroną porządku publicznego a naruszeniem prywatności i wolności jednostki.
Niektórzy uczestnicy ostrzegali, iż świat zmierza ku nowej „żelaznej kurtynie danych” – systemowi, w którym różne reżimy regulacyjne i standardy technologiczne mogą doprowadzić do faktycznego rozłamu Internetu na bloki narodowe lub regionalne.
Odpowiedzialność platform i sztucznej inteligencji
Trzecim kluczowym wątkiem była odpowiedzialność dużych platform cyfrowych i systemów sztucznej inteligencji, które dziś w znacznym stopniu decydują o tym, jakie treści widzą użytkownicy. W obliczu rosnącego wpływu algorytmów uczestnicy Forum apelowali o większą przejrzystość ich działania, a także o stworzenie ram, które umożliwią sprawiedliwą moderację treści, nie tłumiąc przy tym innowacji.
Nie brakowało głosów, iż obecne regulacje – choć istotne – nie nadążają za dynamiką rozwoju technologii. Unijne akty prawne, takie jak Digital Services Act czy AI Act, tworzą wzorce globalne, ale ich wdrożenie pokazuje, iż równoważenie odpowiedzialności, wolności słowa i innowacyjności jest procesem pełnym napięć i kompromisów.
Fragmentacja Internetu – globalne wyzwanie XXI wieku
Czwarty obszar debat dotyczył fragmentacji Internetu. W coraz większej liczbie regionów świata pojawiają się odmienne normy prawne dotyczące danych, infrastruktury czy standardów technicznych. Taki trend – jak podkreślano – może prowadzić do powstania „wielu Internetów”, w których interoperacyjność przestanie być gwarancją globalnego przepływu informacji.
W tym kontekście Kompas Odpowiedzialności może odegrać rolę narzędzia wczesnego ostrzegania: pozwoli zidentyfikować obszary, w których państwa oddalają się od zasad otwartości, neutralności sieci i praw człowieka. Jednak, aby tak się stało, potrzebna jest polityczna wola współpracy międzynarodowej, a nie tylko deklaratywne poparcie.
Europa jako promotor cyfrowej odpowiedzialności
Dla Unii Europejskiej refleksje płynące z Forum mają wymiar strategiczny. Debaty o wolności w sieci, demokracji cyfrowej i praworządności wpisują się w szerszą politykę zewnętrzną UE, obejmującą wsparcie dla demokracji i praw człowieka na świecie.
Inicjatywy takie jak Globalna Inicjatywa na rzecz Przyszłości Internetu (GIFI) czy narzędzia monitorujące, jak Internet Accountability Compass, potwierdzają ambicję Europy, by odgrywać rolę lidera w globalnych debatach o zarządzaniu cyfrowym. Ale ambicja ta wymaga konsekwencji – szczególnie w świecie, w którym autorytarne modele cyfrowego zarządzania zyskują na atrakcyjności.
W Florencji padło wiele deklaracji o potrzebie współpracy i ochrony praw w sieci. Teraz pozostaje pytanie, czy uda się je przełożyć na realne mechanizmy egzekwowania odpowiedzialności w globalnym świecie technologii.
