Sondaże to fascynujące zjawisko z punktu widzenia analityka danych. W pewnym sensie każdy z nas – choćby jeżeli nie zajmuje się analizą zawodowo – ma w sobie coś z analityka. Każdy próbuje przewidywać przyszłość: jak zachowa się rynek, jak wypadnie kampania marketingowa, jakie wyniki osiągnie firma w kolejnym kwartale. W sondażach wyborczych dzieje się to samo, tylko w skali całego społeczeństwa. To jeden z nielicznych momentów, gdy miliony ludzi zaczynają interesować się statystyką – choćby jeżeli nie zdają sobie z tego sprawy.
Od lat zajmuję się analizą danych i lubię przyglądać się, jak narzędzia, które stosujemy w biznesie, działają w praktyce społecznej. W tym artykule chcę pokazać Ci, jak naprawdę działają sondaże wyborcze, czym jest błąd statystyczny, na czym polega reprezentatywność próby i dlaczego tysiąc osób może naprawdę dobrze odzwierciedlać opinie całego kraju.
Dlaczego w ogóle badamy opinię 1000 osób?
Jedno z najczęstszych pytań, jakie słyszę, brzmi: Jak to możliwe, iż tysiąc osób może reprezentować całą Polskę? Przecież głosuje kilkanaście, a choćby ponad dwadzieścia milionów ludzi! Wydaje się to absurdalne — ale tylko pozornie.
Sondaże wyborcze próbują przewidzieć rzeczywistość, która dopiero nastąpi. To znaczy: zanim wyborcy oddadzą głosy, badacze próbują oszacować, jak się rozłożą ich preferencje. Aby to zrobić, nie musimy pytać wszystkich – wystarczy dobra próbka, która odzwierciedla strukturę społeczeństwa. najważniejsze są czynniki takie jak wiek, płeć, wykształcenie czy miejsce zamieszkania.
W większości przypadków standardowa próba to około 1000–1100 osób. Przy takiej liczbie respondentów margines błędu wynosi około ą3 punkty procentowe przy poziomie ufności 95%. To oznacza, iż jeżeli sondaż pokazuje poparcie dla partii na poziomie 52%, to rzeczywisty wynik z dużym prawdopodobieństwem mieści się w przedziale 49–55%.
W kontekście wyborów prezydenckich taka różnica może przesądzić o zwycięstwie lub porażce. Dlatego właśnie sondaże potrafią być tak emocjonujące – balansują na granicy błędu, ale wciąż dają bardzo dobrą prognozę tego, co się wydarzy.
Czym adekwatnie jest błąd statystyczny?
Często spotykam się z przekonaniem, iż „błąd statystyczny” oznacza szansę, iż sondaż się myli. To nie do końca tak.
Błąd statystyczny mówi nam, w jakim zakresie może się wahać wynik – czyli o ile procent wynik z próby może się różnić od wyniku całej populacji. Nie chodzi więc o „pomyłkę”, tylko o naturalne odchylenie wynikające z losowości.
Ktoś może zapytać: „To może po prostu zróbmy sondaż na większej liczbie osób i zmniejszmy błąd?”. Owszem, im większa próba, tym mniejszy błąd. Ale zyski z jej powiększania maleją wykładniczo.
Przykładowo:
- 400 osób daje błąd około ą5%,
- 1000 osób – około ą3%,
- żeby zejść do ą2%, trzeba przebadać już 2500 osób.
Każdy dodatkowy respondent to koszt – czas, zasoby, wynagrodzenia ankieterów, analiza danych. Dlatego 1000 osób to złoty standard – kompromis między precyzją a opłacalnością.
Zostań analitykiem danych – dołącz do KajoDataSpace!
Najlepsza ścieżka do zawodu analityka danych. Dostęp do pełnych wersji kursów online z Excela, SQLa, PowerBI, Tableau i Pythona z certyfikatami!
🟨 Ekskluzywana ale pomagająca sobie społeczność.
🟩 Ponad 75 godzin materiałów video.
🟨 Spotkania LIVE co miesiąc.
🟩 Mój osobisty mentoring.
Reprezentatywność ważniejsza niż liczba
To, co naprawdę decyduje o jakości sondażu, to nie wielkość próby, ale jej reprezentatywność. Możesz mieć choćby 10 tysięcy odpowiedzi, ale jeżeli większość z nich pochodzi z jednej grupy społecznej – np. młodych ludzi z dużych miast – wyniki będą zafałszowane.
Uwielbiam porównanie sondażu do zupy. jeżeli zupa jest dobrze wymieszana, wystarczy jedna łyżka, żeby ocenić jej smak. Ale jeżeli nie wymieszasz jej porządnie i spróbujesz tylko z brzegu, możesz trafić akurat na samo ziarnko pieprzu i dojść do błędnego wniosku. Tak samo jest z sondażami – lepiej mieć małą, ale dobrze dobraną próbkę, niż dużą i niereprezentatywną.
Prawo wielkich liczb – fundament sondaży
Za skutecznością sondaży stoi matematyka. Jedno z kluczowych pojęć to prawo wielkich liczb, które mówi, iż średnia z dużej liczby losowych prób zbliża się do średniej całej populacji.
W praktyce oznacza to, iż jeżeli nasza próba została dobrze dobrana, to zaskakująco niewielka liczba obserwacji wystarczy, by uzyskać bardzo trafne wyniki. I to właśnie dlatego tysiąc osób może dobrze opisać kraj liczący miliony obywateli.
Dlaczego sondaże się mylą?
Zdarza się, iż sondaże nietrafnie przewidują wynik wyborów. To nie znaczy, iż są „bez sensu”. Po prostu wchodzą tu w grę czynniki ludzkie i organizacyjne.
Po pierwsze, błędy popełniają sondażownie. To są firmy – a w firmach pracują ludzie. Ktoś może źle dobrać próbkę, nie doszacować jakiejś grupy społecznej albo źle zaprojektować pytania. Takie błędy są częścią każdego procesu badawczego.
Po drugie, ludzie kłamią. Czasem nieświadomie, czasem celowo. Mogą nie chcieć przyznać, na kogo głosują, albo zmienić zdanie w ostatniej chwili. Teoretycznie takie zachowania rozkładają się losowo, ale jeżeli dotyczą jednej konkretnej grupy, mogą znacząco wpłynąć na wynik.
Po trzecie, sondaże mierzą deklaracje, a nie faktyczne zachowania. Kiedy ktoś mówi „zagłosuję na X”, to deklaracja – a niekoniecznie to, co zrobi w lokalu wyborczym. W dniu głosowania może się rozmyślić, spojrzeć na listę i zmienić decyzję.
Exit poll vs late poll – na czym polega różnica?
W dniu wyborów pojawiają się dwa pojęcia, które często się myli: Exit Poll i Late Poll.
- Exit Poll to sondaż prowadzony przy wyjściu z lokali wyborczych. Ankieterzy pytają osoby, które właśnie oddały głos: Na kogo Pan/Pani głosował(a)? Wyniki pojawiają się zwykle o 21:00 i dają pierwszy obraz tego, jak rozłożyły się głosy.
To jednak przez cały czas sondaż – nie oficjalne wyniki. - Late Poll łączy dane z dwóch źródeł: z częściowo policzonych głosów oraz z sondaży. Dzięki temu jest bardziej precyzyjny, ale wciąż nie ostateczny. To właśnie dlatego zdarza się, iż wieczorem widzimy „zwycięstwo” jednej partii, a rano wyniki oficjalne pokazują nieco inny układ.
Warto pamiętać, iż w wyborach binarnych – np. w drugiej turze prezydenckiej – choćby niewielkie odchylenie może całkowicie zmienić zwycięzcę. jeżeli różnica mieści się w granicach błędu statystycznego, nie ma się co dziwić, iż wieczorne prognozy nie zawsze trafiają w punkt.
Czy w takim razie warto wierzyć sondażom?
Tak – warto, pod warunkiem iż rozumiemy, czym one są.
Sondaż nie jest wyrocznią. To statystyczna prognoza, która opisuje prawdopodobny stan rzeczy z określonym marginesem błędu. Nie mówi, co na pewno się wydarzy, ale pokazuje najbardziej prawdopodobny scenariusz na podstawie danych.
To trochę jak w analizie biznesowej: jeżeli mam dane o sprzedaży z ostatnich miesięcy, mogę zbudować model prognozujący, jak będzie wyglądać kolejny kwartał. Ale zawsze istnieje element niepewności – sezonowość, decyzje klientów, czynniki zewnętrzne. W sondażach działa to dokładnie tak samo.
Co warto zapamiętać?
- Sondaże opierają się na dobrze dobranej reprezentatywnej próbie, a nie na liczbie uczestników.
- Błąd statystyczny to naturalne odchylenie, nie pomyłka.
- 1000 osób to w wielu przypadkach wystarczająca próba, by opisać cały kraj.
- Nawet najlepszy sondaż nie przewidzi w 100% zachowań ludzi w dniu wyborów.
- Warto patrzeć nie tylko na pojedynczy sondaż, ale na średnie z wielu badań – one lepiej oddają rzeczywistość.
Zapisz się do
newslettera
🎁 i zgarnij darmowe bonusy:
Poradnik Początkującego Analityka
Video - jak szukać pracy w IT
Regularne dawki darmowej wiedzy, bez spamu
Dzięki! To nie koniec...
...pamiętaj, by teraz wejść na maila i potwierdzić subskrybcję 🙂 Jeżeli nic nie doszło, to sprawdź skrzynkę ze spamem.* * * Gdy potwierdzisz newsletter, dostaniesz ostateczne potwierdzenie i obiecane prezenty w kolejnym mailu 🙂
Zakończenie
Sondaże są jednym z najlepszych przykładów tego, jak statystyka łączy się z rzeczywistością społeczną. Pokazują, iż z niewielkiej próbki danych można wyciągnąć wnioski o całej populacji – i iż matematyka naprawdę działa w praktyce.
Ale warto pamiętać, iż żadne badanie nie jest doskonałe. Sondaże mają swoje ograniczenia, swoje błędy i swoje niuanse. najważniejsze jest zrozumienie, jak działają, zamiast traktować je jak magię lub manipulację.
Jeśli ten artykuł pomógł Ci lepiej zrozumieć, jak interpretować sondaże wyborcze – podziel się nim w swoich mediach społecznościowych. Pomóż innym spojrzeć na statystykę nie jak na nudną teorię, ale jak na narzędzie, które naprawdę tłumaczy świat.
Autorem artykułu jest Kajo Rudziński – analytical data architect, uznany ekspert w analizie danych, twórca KajoData oraz społeczności dla analityków KajoDataSpace.
