Czy AI Act będzie motorem napędowym dla innowacji w Europie, czy przyczyni się do wyhamowania postępu, przez obowiązki nakładane na podmioty wykorzystujące sztuczną inteligencję? Szansą na pozytywny scenariusz jest zrównoważone podejście we wdrażaniu AI.
Wejście w życie europejskiego rozporządzenia o sztucznej inteligencji (AI Act) otwiera szeroką dyskusję na temat strategii wdrażania tej regulacji, kosztów z nią związanych oraz jej wpływu na rozwój technologiczny.
Celem rozporządzenia jest promowanie godnej zaufania sztucznej inteligencji (AI), która jednocześnie chroni prawa podstawowe i wspiera innowacyjność. Jednak aby zrealizować tę wizję, konieczne jest przyjęcie zrównoważonego podejścia, które uwzględnia zarówno obecne wyzwania, jak i przyszłe osiągnięcia technologiczne.
Wizja AI dla Europy: godność i doskonałość
Unia Europejska dąży do stworzenia unikalnego ekosystemu AI, który łączy doskonałość technologiczną z godnym zaufania wdrażaniem tej technologii. Celem takiego podejścia jest budowanie przewagi konkurencyjnej Europy poprzez rozwijanie innowacyjnych rozwiązań, które spełniają rygorystyczne standardy bezpieczeństwa i ochrony praw.
Rozporządzenie o AI stanowi centralny element tej strategii, oferując ramy prawne wspierające rozwój technologii w sposób zrównoważony i etyczny. Dzięki temu Europa chce odróżnić się od innych regionów, gdzie regulacje mogą być mniej restrykcyjne, ale potencjalnie również mniej skoncentrowane na ochronie praw użytkowników.
Promowanie zaufania do AI ma najważniejsze znaczenie, ponieważ zaufanie to jest jednym z fundamentów adaptacji nowych technologii. Im większa pewność co do bezpieczeństwa i niezawodności AI, tym większa szansa na jej szerokie wdrożenie. Jednocześnie regulacje mogą przyczynić się do stymulowania innowacji poprzez wyznaczanie standardów, które sprzyjają odkrywaniu nowych, bezpiecznych rozwiązań technologicznych.
Koszty i wyzwania dla MŚP
Jednakże przestrzeganie przepisów wiąże się z istotnymi kosztami, które w szczególności mogą być obciążeniem dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Według badań, zgodność z wymogami AI Act może generować koszty rzędu od 1 do 2,7 proc. rocznych przychodów MŚP działających w sektorze technologicznym. W badaniach tych uwzględniono między innymi konieczność monitorowania poziomu ryzyka, współpracy z dostawcami oraz wdrażania odpowiednich mechanizmów zarządzania danymi i rozwiązaniami AI.
Przykład średniej wielkości włoskiej firmy z sektora użyteczności publicznej, która wdrożyła dwuletni plan działania mający na celu spełnienie wymagań regulacyjnych, pokazuje skalę wyzwań. Oszacowano, iż organizacja musiała poświęcić około pięciu pełnych etatów rocznie na działania związane z zarządzaniem sztuczną inteligencją i dostosowaniem się do przepisów. Koszty te mogą stanowić istotną barierę, zwłaszcza dla mniejszych firm, które nie dysponują wystarczającymi zasobami.
Inicjatywy wspierające wdrożenie AI
Aby złagodzić obciążenia związane z kosztami zgodności, Unia Europejska oraz państwa członkowskie oferują szereg inicjatyw wspierających wdrażanie AI. Europejskie Centra Innowacji Cyfrowych (EDIH) są jednym z najważniejszych elementów tej strategii. Działając na poziomie lokalnym, centra te pomagają MŚP, startupom i instytucjom publicznym w ich transformacji cyfrowej, oferując dostęp do wiedzy i technologii. w tej chwili w Europie działa ponad 220 takich ośrodków, z czego około 180 specjalizuje się w sztucznej inteligencji.
Innym ważnym narzędziem są Ośrodki Testowe i Eksperymentalne (TEF), które umożliwiają testowanie rozwiązań AI w rzeczywistych warunkach. Dzięki temu firmy mogą przeprowadzać próby innowacyjnych rozwiązań, sprawdzając ich bezpieczeństwo i zgodność z przepisami. TEF-y wspierają także krajowe piaskownice regulacyjne, które mają powstać w ciągu najbliższych dwóch lat. Piaskownice te umożliwią startupom i MŚP testowanie nowych technologii w warunkach kontrolowanych, co ułatwi ich późniejsze wdrożenie na rynek.
Poza tym Komisja Europejska realizuje szereg dodatkowych inicjatyw, takich jak Pakt na rzecz AI, Platforma AI na żądanie czy Fabryki AI, które mają na celu integrację europejskich zasobów technologicznych oraz wspieranie standardów regulacyjnych. najważniejsze jest jednak, aby te działania były dobrze skoordynowane i łatwo dostępne dla przedsiębiorców.
Bariery we wdrażaniu i rekomendacje
Mimo dostępnych inicjatyw wskaźnik implementacji AI w europejskich przedsiębiorstwach pozostaje stosunkowo niski. Jak pokazują dane Eurostatu, w 2023 roku tylko około 10 proc. MŚP w Europie korzystało z technologii AI. Wskazuje to na potrzebę dalszych działań mających na celu zwiększenie świadomości i ułatwienie dostępu do narzędzi wspierających wdrożenie AI.
W badaniach wskazuje się, iż europejskie firmy częściej są użytkownikami technologii AI niż ich twórcami. Dlatego inicjatywy wspierające powinny być dostosowane do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw, koncentrując się na transferze technologii i praktycznych korzyściach. Ważne jest również uproszczenie struktury dostępnych programów wsparcia, aby przedsiębiorcy mogli łatwiej zrozumieć różnice między nimi i skutecznie z nich korzystać.
Kluczowym elementem jest także skuteczna koordynacja między poziomem europejskim a krajowym. Niezbędne są kampanie informacyjne, które zwiększą świadomość wśród MŚP i startupów, a także mechanizmy monitorujące skuteczność podejmowanych działań. Stabilność finansowa inicjatyw powinna być zagwarantowana w perspektywie średnio- i długoterminowej, na przykład poprzez partnerstwa publiczno-prywatne lub inne mechanizmy samofinansowania.
Przyszłość innowacji w Europie
Wdrożenie AI Act i inicjatyw wspierających jego realizację to dopiero początek szerszej strategii rozwoju technologicznego w Europie. Sztuczna inteligencja, która w tej chwili znajduje się w centrum zainteresowania, jest jedynie jednym z obszarów, które wymagają zrównoważonego podejścia regulacyjnego. W przyszłości podobne wyzwania mogą dotyczyć technologii takich jak obliczenia kwantowe czy zaawansowane techniki neuronauki.
Dlatego konieczne jest stworzenie ram regulacyjnych, które będą elastyczne i odporne na zmieniające się warunki technologiczne. Tylko w ten sposób Europa będzie mogła być liderem w zakresie innowacji i jednocześnie chronić podstawowe prawa swoich obywateli. Holistyczne podejście, które łączy długoterminową wizję z bieżącymi potrzebami, jest kluczem do sukcesu w tej dziedzinie.
