Polski Instytut Ekonomiczny opublikował raport pt. „W poszukiwaniu priorytetów rozwoju AI w Polsce”, który stanowi istotny głos w trwających pracach nad krajową strategią dla sztucznej inteligencji. Dokument identyfikuje najważniejsze bariery, potencjał oraz możliwe kierunki interwencji państwa, wskazując, iż bez systemowego podejścia Polska może stracić szansę na skuteczne wykorzystanie AI jako motoru rozwoju gospodarczego.
Choć znaczenie sztucznej inteligencji dla zwiększenia produktywności i jakości usług nie budzi już wątpliwości, dane dotyczące jej wykorzystania w Polsce są alarmujące. W 2024 roku jedynie 5,9% przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 10 osób deklarowało wdrożenie AI – co plasuje nasz kraj na przedostatnim miejscu w Unii Europejskiej. Wśród małych i średnich firm aż 33% nie wykazuje żadnego zainteresowania technologiami cyfrowymi, a 55% nie widzi potrzeby inwestowania w AI. Tymczasem to właśnie ten sektor odpowiada za niemal połowę PKB i ponad 99% wszystkich firm w kraju.
Trzy możliwe podejścia do priorytetyzacji AI
PIE proponuje trzy komplementarne podejścia, które mogą posłużyć jako fundament dla nowej strategii rozwoju sztucznej inteligencji w Polsce:
- Stos technologiczny – analiza poszczególnych warstw niezbędnych do funkcjonowania AI (od sprzętu po aplikacje), ze szczególnym uwzględnieniem zależności technologicznych i możliwości zagospodarowania nisz. Raport wskazuje, iż największy krótkoterminowy potencjał gospodarczy drzemie w warstwie aplikacyjnej, ale strategiczne znaczenie mają warstwy sprzętowe, infrastrukturalne i software’owe – dziś silnie zdominowane przez zagraniczne podmioty.
- Podejście sektorowe – identyfikacja branż o najwyższym potencjale na podstawie wskaźników gospodarczych: przewag eksportowych, udziału w wartości dodanej czy zgodności z krajowymi specjalizacjami. Wśród wskazanych sektorów przemysłowych znalazły się m.in. przemysł spożywczy, motoryzacyjny, chemiczny, elektroniczny i meblarski, zaś w sektorze usług – transport, informatyka i telekomunikacja.
- Podejście oparte na wyzwaniach społecznych – AI jako odpowiedź na najważniejsze problemy kraju. W tym ujęciu polityka powinna koncentrować się na rozwiązaniu złożonych wyzwań, takich jak ochrona zdrowia, bezpieczeństwo oraz energetyka. Każdy z tych obszarów wymaga zaangażowania różnych sektorów i koordynacji działań między administracją publiczną, biznesem i nauką.
Z analizy Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, iż w Polsce brakuje jeszcze wyraźnej specjalizacji, która mogłaby stać się wizytówką krajowego sektora AI. Choć można wskazać szereg obiecujących inicjatyw – od inteligentnych liczników energii, przez rozwiązania kosmiczne, aż po duże modele językowe jak Bielik i PLLuM – to żaden z tych obszarów nie wykształcił jeszcze pozycji na tyle silnej, by uznać go za strategiczną niszę. Twórcy raportu podkreślają, iż to właśnie w takich niszach powinien koncentrować się wysiłek inwestycyjny i badawczo-rozwojowy, wspierany przez państwo.
Inwestycje infrastrukturalne i rola państwa
Znaczącą rolę w budowie krajowego ekosystemu AI odgrywają inwestycje w infrastrukturę sieciową i obliczeniową. Powstające w Polsce tzw. „fabryki AI” – centra badawczo-obliczeniowe, takie jak te w Poznaniu i planowane w Krakowie – mają umożliwić lokalnym firmom i instytucjom dostęp do wysokiej klasy zasobów obliczeniowych. To nie tylko fundament dla rozwoju aplikacji i modeli AI, ale również narzędzie budowania strategicznej niezależności cyfrowej. PIE zauważa, iż podobne inicjatywy wymagają długofalowego wsparcia publicznego i wyraźnej polityki państwa w zakresie bezpieczeństwa danych i suwerenności technologicznej.
Jednym z najważniejszych „wertykalnych” elementów stosu technologicznego, które przenikają wszystkie warstwy AI, są kompetencje. Polska przez cały czas mierzy się z deficytem wykwalifikowanej kadry, zarówno na poziomie specjalistów technicznych, jak i menedżerów rozumiejących potencjał sztucznej inteligencji. Raport zwraca uwagę na potrzebę rozwoju edukacji w tym zakresie – zarówno poprzez programy publiczne (jak Program Rozwoju Kompetencji Cyfrowych), jak i inicjatywy prywatne firm technologicznych. Bez zwiększenia świadomości i wiedzy wśród decydentów gospodarczych, choćby najlepsze narzędzia AI pozostaną niewykorzystane.
PIE podkreśla również znaczenie dostępu do kapitału – w tym funduszy wysokiego ryzyka – jako kluczowego czynnika umożliwiającego rozwój rozwiązań AI na każdym poziomie stosu technologicznego. W tym kontekście pozytywnie oceniono inicjatywy takie jak Deep Tech Fund, który łączy środki publiczne i prywatne w celu wspierania innowacyjnych polskich spółek. Jednak eksperci alarmują, iż bez dalszego mobilizowania zasobów – zarówno z budżetu państwa, jak i kapitału prywatnego – Polska może pozostać na peryferiach rewolucji AI. W szczególności należy wspierać inwestycje w obszarach wymagających dużych nakładów, jak produkcja sprzętu czy rozwój modeli bazowych.
Rekomendacje i wnioski
Autorzy raportu – Ignacy Święcicki i Jakub Witczak – podkreślają, iż strategia AI nie powinna opierać się wyłącznie na wskazywaniu gotowych obszarów dofinansowania, ale raczej na określeniu sposobu wyboru tych obszarów w sposób strategiczny, zgodny z długofalowymi celami gospodarczymi kraju.
„Zastosowanie w różnorodnych procesach narzędzi korzystających z algorytmów sztucznej inteligencji ma największy potencjał w zakresie krótkoterminowego wzrostu produktywności firm i całej gospodarki. Poziom cyfryzacji firm jest wciąż na niezadowalającym poziomie, tymczasem wykorzystanie AI w przedsiębiorstwach może realnie decydować o utrzymaniu ich konkurencyjności. Zaniechania we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań opartych na AI mogą obniżyć konkurencyjność polskich podmiotów w zderzeniu z bardziej innowacyjnymi, zagranicznymi firmami oraz znacznie ograniczać ich przewagi eksportowe.” – wskazuje Jakub Witczak, analityk z zespołu gospodarki cyfrowej w PIE.
Z kolei Święcicki dodaje, iż opracowane przez PIE podejścia mogą być podstawą do wskazania konkretnych celów i obszarów wsparcia dla administracji publicznej, stanowiąc impuls do dalszego dialogu i decyzji na poziomie politycznym.
„Państwa członkowskie UE od kilku lat tworzą krajowych plany działania w obszarze AI. W Polskim Instytucie Ekonomicznym proponujemy nowatorskie podejście, dające jednak nie tyle gotowe odpowiedzi, co wskazówki jak wybierać priorytetowe obszary wsparcia. W tym celu opracowaliśmy trzy możliwe do zastosowania podejścia w procesie identyfikacji kluczowych obszarów dla rozwoju AI w Polsce. Nasza koncepcja może być w kolejnym kroku wykorzystana do identyfikacji obszarów wsparcia i wyboru konkretnych celów. W tym sensie stanowi podstawę do dalszych prac oraz do decyzji podejmowanych na poziomie politycznym” – wyjaśnia Ignacy Święcicki, kierownik zespołu gospodarki cyfrowej w PIE.
Potrzeba politycznej decyzji
Raport PIE wpisuje się w szerszy, międzynarodowy trend – już 69 państw opracowało strategie rozwoju AI. Polska ma jedną z nich, przyjętą w 2021 r., ale obecna dynamika rozwoju technologii wymaga jej gruntownej aktualizacji. Bez aktywnej polityki państwa, szerokiego zaangażowania interesariuszy i skoncentrowanych inwestycji Polska pozostanie konsumentem technologii, zamiast budować własną niezależność i innowacyjność w tej kluczowej dziedzinie przyszłości.
