27 września opublikowany został pierwszy raport na temat stanu Cyfrowej Dekady. Zawiera kompleksowe spojrzenie na postępy w realizacji transformacji cyfrowej, która ma wzmocnić pozycję bardziej suwerennej cyfrowo, odpornej i konkurencyjnej UE. Obejmuje ocenę wyników poszczególnych państw Unii Europejskiej w realizacji celów i założeń strategii „Europa 2030”, koncentrując się na czterech głównych filarach: umiejętności cyfrowe, infrastruktura cyfrowa, cyfryzacja przedsiębiorstw oraz cyfryzacja usług publicznych. W tekście przybliżymy, jak oceniana jest Polska w tym kontekście.
Jak zauważono, Polska ma możliwość poprawy swoich wyników w zakresie transformacji cyfrowej i wniesienia wkładu we wspólne wysiłki na rzecz osiągnięcia celów unijnej Dekady Cyfrowej. Podkreślono, iż poczyniono postępy w cyfryzacji usług publicznych oraz w zakresie wzmacniania umiejętności cyfrowych. W raporcie wskazano jednak, iż Polska powinna dalej dążyć do osiągnięcia celów Dekady Cyfrowej, w tym zintensyfikować wysiłki w zakresie infrastruktur cyfrowych. Zwrócono uwagę, iż podstawowe pasma widma 5G przez cały czas nie są dostępne, a ramy regulacyjne UE nie zostały do tej pory transponowane do prawa krajowego.
Polska wraz z innymi państwami członkowskimi bada możliwości utworzenia europejskich konsorcjów na rzecz infrastruktury cyfrowej (European Digital Infrastructure Consortia, EDIC) w dwóch obszarach:
- utworzenia Sojuszu na rzecz Technologii Językowych, w celu opracowania wspólnej infrastruktury w dziedzinie przetwarzania języka naturalnego oraz opracowania dużych obejmujących wiele języków modeli językowych;
- innowacyjnych, wzajemnie powiązanych usług transformacji administracji publicznej w celu opracowania nowej generacji zaawansowanych usług transgranicznych. Polska jest jednym z państw członkowskich, które złożyły wniosek o powołanie Europejskiego Partnerstwa Blockchain oraz EDIC w zakresie Europejskiej Infrastruktury Blockchain.
Umiejętności cyfrowe
Najnowsze dane dotyczące podstawowych umiejętności cyfrowych plasują Polskę poniżej średniej UE i pokazują znaczną lukę w stosunku do celu Dekady Cyfrowej UE, wynoszącego 80%.
W 2021 roku 43% osób w wieku 16-74 lat posiadało co najmniej podstawowe umiejętności cyfrowe (UE: 54%), a 21% mogło pochwalić się ponadpodstawowymi umiejętnościami cyfrowymi (UE: 26%).
W systemie edukacji technologie informacyjno-telekomunikacyjne (ICT) są stale obecne w programach nauczania, a szkoły i inne zainteresowane podmioty otrzymują finansowanie na prowadzenie działań w tym zakresie.
W 2022 roku przedmioty cyfrowe zostały włączone do formalnego szkolnictwa wyższego. Uczelnie organizowały coraz więcej kursów skupiających się lub wykorzystujących technologie, które pomogły zwiększyć liczbę absolwentów ICT. w tej chwili stanowią oni 4,1% ogółu absolwentów w Polsce, co odpowiada średniej w UE.
W Polsce udział specjalistów ICT w zatrudnieniu ogółem wynosi 3,6%, co jest poniżej średniej UE wynoszącej 4,6%. Co więcej, udział kobiet wśród specjalistów w dziedzinie ICT wynosi 16,7%, co również stanowi wynik znacznie poniżej średniej UE wynoszącej 18,9%.
Niedawne przyjęcie Programu Rozwoju Kompetencji Cyfrowych prawdopodobnie poprawi koordynację polityk rządowych w tym obszarze. Jest to kompleksowy, wieloletni dokument zawierający zarówno przegląd sytuacji w zakresie umiejętności cyfrowych w Polsce, jak i plan działań rządu w tym zakresie. Oczekuje się, iż budżet przewidziany na program wyniesie około 600 mln EUR, przy czym większość (92%) będzie pochodzić z funduszy UE. Polska planuje także opracować kompleksową strategię cyfryzacji edukacji, która skupiałaby się na skutecznej i znaczącej integracji technologii cyfrowych z nauczaniem i ocenianiem. Obejmowałoby to ustanowienie minimalnych wiążących standardów wyposażenia wszystkich szkół w infrastrukturę cyfrową, aby zapewnić równy dostęp do edukacji cyfrowej.
Infrastruktura cyfrowa
Jeśli chodzi o infrastrukturę cyfrową, pomimo pewnych pozytywnych zmian, przez cały czas istnieje znaczne pole do poprawy. W ostatnich latach w Polsce obserwowany jest stały wzrost odsetka gospodarstw domowych objętych siecią stacjonarną o bardzo dużej przepustowości – 71% w 2022 roku w porównaniu do 65% w 2020 roku. Wynik ten jest prawie równy średniej unijnej wynoszącej 73%, ale jednocześnie wynosi mniej niż zakładany unijny cel w zakresie łączności gigabitowej, która obejmować ma cały kraj.
Sytuacja jest mniej korzystna w przypadku łączności mobilnej. W 2022 roku tylko 63% gospodarstw domowych było objętych siecią 5G, co jest wynikiem znacznie poniżej średniej UE wynoszącej 81%. Co więcej, sieć 5G została zapewniona w oparciu o pasma częstotliwości inne niż priorytetowe dla 5G, które umożliwiają świadczenie lepszych usług. Wynika to z faktu, iż aukcja częstotliwości 3,6 GHz została uruchomiona dopiero w czerwcu 2023 roku.
Największa część zasobów finansowych przeznaczonych na kwestie cyfrowe w Krajowym Planie Odbudowy przeznaczona jest na łączność, co ma na celu wspieranie wdrażania sieci o bardzo dużej przepustowości, w tym światłowodów i 5G, w zakresie niezbędnym do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku. Całkowita kwota przeznaczona na inwestycje w infrastrukturę sieciową wynosi 1,4 miliarda euro na stacjonarny internet szerokopasmowy i 1,2 miliarda euro na mobilny internet szerokopasmowy. dzięki tych zasobów, Polska dąży do zapewnienia powszechnego dostępu do wysokiej jakości infrastruktury telekomunikacyjnej i nowoczesnych usług komunikacji elektronicznej na obszarach całego kraju.
Władze polskie pracują w tej chwili nad szczegółowymi środkami wdrażającymi zestaw narzędzi Connectivity Toolbox pod kątem ułatwienia wdrażania sieci 5G. W ramach jednej z planowanych reform Polska chciałaby wykorzystać wsparcie państwa w celu uzupełnienia inwestycji zachęcających do budowy sieci 5G. W tym kontekście Polska planuje w roku 2023 wdrożyć działania wspierające rozwój sieci na obszarach o małej gęstości zaludnienia oraz wzdłuż infrastruktury drogowej.
Jeżeli chodzi o kwestie prawne, najważniejsze regulacje UE nie zostały jeszcze wdrożone. W szczególności Europejski Kodeks Łączności Elektronicznej nie został jeszcze transponowany do prawa krajowego, pomimo upływu terminu w grudniu 2020 roku. W efekcie w kwietniu 2022 roku Komisja skierowała sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE.
W zakresie technologii kwantowych, Polska uczestniczy w międzynarodowym konsorcjum pracującym nad zapewnieniem ogólnoeuropejskiego środowiska obliczeń kwantowych – LUMI-Q. Podkreśla się również, iż w Polsce uruchomiono pierwszy w Europie Środkowo-Wschodniej hub kwantowy, w celu opracowywania i wdrażania technologii obliczeń kwantowych.
Polska jest także członkiem Wspólnego Przedsięwzięcia EuroHPC w zakresie obliczeń o dużej wydajności oraz Europejskiego Partnerstwa Blockchain. W 2022 roku uruchomiła węzeł europejskiej infrastruktury usługowej Blockchain i od tego czasu rozwija różne części systemu.
Podkreślono również, iż Polska uczestniczy w ważnym projekcie stanowiącym przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (IPCEI) dotyczącym mikroelektroniki i technologii komunikacyjnych. Wzięto także pod uwagę, iż w Polsce ogłoszono prywatne inwestycje w duży zakład mający stanowić zaplecze do produkcji chipów.
Cyfryzacja biznesu
Wyniki Polski w obszarze cyfryzacji biznesu pozostają poniżej średniej UE. przez cały czas potrzebny jest znaczny postęp w zakresie wdrażania zaawansowanych technologii.
Polskie przedsiębiorstwa korzystają z możliwości cyfrowych i angażują się w handel internetowy – 14% MŚP prowadzi sprzedaż online, a 5% sprzedaż transgraniczną do innych państw członkowskich.
Zaawansowane technologie powoli, ale systematycznie zyskują popularność wśród polskich przedsiębiorstw: z usług chmury obliczeniowej korzysta 19% polskich przedsiębiorstw (średnia UE: 34%), a z elektronicznej wymiany informacji – 32% (średnia UE: 38%). Niemniej jednak zaledwie 18% polskich przedsiębiorstw aktywnie korzysta z mediów społecznościowych, a 3% włącza technologie AI do swojej działalności. Elektroniczne faktury i duże zbiory danych nie są jeszcze powszechnie stosowane.
Pokazuje to, iż Polska musiałaby włożyć znaczny wysiłek, aby pomóc w osiągnięciu celu Dekady Cyfrowej 2030, zgodnie z którym co najmniej 75% przedsiębiorstw korzysta z usług chmurowych, big data czy sztucznej inteligencji (AI).
Niemniej jednak w raporcie zauważono, iż w 2022 roku integracja technologii cyfrowych w działalności przedsiębiorstw stale postępuje. Różne organy rządowe wspierają dążenie do osiągnięcia określonych celów Dekady Cyfrowej, w tym poprzez wykorzystanie środków publicznych, w szczególności z funduszy UE. Zrealizowano projekty z zakresu B+R i innowacji w ramach Programu Inteligentny Rozwój 2014-2020, a Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) wsparła szkolenia i doradztwo dla menedżerów mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostosowania ich zasobów ludzkich i wdrożenia innowacyjnych procesów.
Cyfryzacja usług publicznych
Polska w dalszym ciągu osiąga słabsze wyniki w stosunku do średniej unijnej pod względem dostępności usług cyfrowych w internecie, otrzymując 60 punktów w zakresie cyfrowych usług publicznych dla obywateli (średnia UE: 77) i 73 punkty w przypadku przedsiębiorstw (średnia UE: 84). Cel UE w przypadku obu wskaźników wynosi 100 do 2030 roku.
Jeśli chodzi o usługi e-administracji, 63% użytkowników internetu korzystało z nich w 2022 roku. Jest to wynik poniżej średniej unijnej wynoszącej 74%. Zauważono jednak, iż aplikacja mObywatel jest ciągle udoskonalana i zyskuje popularność. Szacuje się, iż korzysta z niej 9,1 mln użytkowników (stan na grudzień 2022).
Pod względem dostępu do dokumentacji e-zdrowia Polska osiągnęła 86 punktów, co stanowi wynik znacznie lepszy od średniej UE (72 punkty w 2022 roku). Portal Pacjenta oferuje coraz bardziej zaawansowane usługi, w tym wprowadzone w styczniu 2020 roku e-recepty. Dostęp do Internetowego Konta Pacjenta (IKP) możliwy jest poprzez aplikacje mObywatel i mojeIKP.
W związku ze zmianami, jakie wywołała pandemia Covid-19, wzrosło wykorzystanie usług e-administracji także wśród przedsiębiorców. W styczniu 2022 roku uruchomiona została nowa wersja portalu Biznes.gov.pl. Portal oferuje dostęp do około 400 serwisów internetowych i ponad tysiąc opisów różnych procedur. Usługi te cieszą się szerokim zainteresowaniem, w szczególności usługa uwierzytelniania „Profil Zaufany”, która umożliwia blisko 16,5 mln osób identyfikację i uwierzytelnianie dzięki zaufanego podpisu w publicznych serwisach internetowych oraz podpisywanie dokumentów.
Wskazano również, iż administracja publiczna dysponuje narzędziem informatycznym umożliwiającym wyszukiwanie, porównywanie i zakup usług chmurowych, które zostało uzupełnione o rządowe usługi chmurowe.
Odnosząc się do celów w zakresie cyberbezpieczeństwa rząd zaproponował w 2020 roku nowelizację Krajowego Systemu Cyberbezpieczeństwa (KSC). Jednakże wniosek ustawodawczy nie został jeszcze przyjęty.
W raporcie zauważono także, iż sektor publiczny miał trudności z przyciągnięciem ekspertów ds. cyberbezpieczeństwa ze względu na poziom wynagrodzeń oferowany w kluczowych instytucjach publicznych. Aby zaradzić temu problemowi utworzono Fundusz Cyberbezpieczeństwa, a w 2022 roku ponad 3000 ekspertów ds. cyberbezpieczeństwa pracujących w instytucjach krajowych otrzymało dodatkowe wynagrodzenie zwiększające atrakcyjność stanowisk.
Rząd i część firm prywatnych uczestniczy także w powołanym w 2019 roku Programie Współpracy w zakresie Cyberbezpieczeństwa (PWCyber).
Cyfryzacja w Krajowym Planie Odbudowy
Działania przyczyniające się do transformacji cyfrowej stanowią 21,3% (ponad 7,5 miliarda EUR) całkowitej alokacji w ramach planu, z czego oczekuje się, iż 6,8 miliarda EUR przyczyni się do osiągnięcia celów Dekady Cyfrowej.
Oczekuje się, iż kompleksowy zestaw środków będzie miał trwały wpływ na transformację cyfrową Polski, zwłaszcza w zakresie:
- rozwoju sieci szerokopasmowej i sieci 5G,
- poprawy świadczenia usług publicznych na rzecz przedsiębiorstw i obywateli,
- cyfryzacji administracji publicznej oraz wzmacniania odporności i cyberbezpieczeństwa,
- cyfryzacji systemu edukacji i rozwoju umiejętności cyfrowych.
Oczekuje się również, iż szersze wykorzystanie rozwiązań cyfrowych w zakresie e-zdrowia poprawi wydajność, dostępność i jakość usług zdrowotnych.
Zwrócono jednak uwagę, iż Polska nie złożyła jeszcze wniosku o wypłatę pierwszej raty środków w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększenia Odporności (Recovery and Resilience Facility, RRF).
Najlepsze praktyki
- W latach 2017-2022 w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa realizowany był projekt grantowy na rozwój kompetencji cyfrowych o wartości ponad 27 mln euro. Gminy otrzymały dotacje o wartości od 3 300 do 33 000 euro na organizację szkoleń dla swoich mieszkańców. Na potrzeby szkoleniowe gminy mogły zakupić sprzęt informatyczny, który po zakończeniu projektu przekazały szkołom. W ramach tego projektu w całej Polsce przeszkolono prawie 172 000 osób.
- Od inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku polski rząd angażuje się w działania na rzecz obywateli Ukrainy. Do stycznia 2023 r. Polska dostarczyła Ukrainie ponad 14 000 terminali satelitarnych. Zobowiązała się także do finansowania opłat abonamentowych za przeniesione terminale Starlink do końca 2023 roku. Ponadto Polska wspiera odbudowę cywilnej infrastruktury telekomunikacyjnej zniszczonej atakami rakietowymi sił rosyjskich. W marcu 2023 roku na Ukrainę przekazano urządzenia służące do magazynowania energii i zasilania elementów infrastruktury komunikacyjnej.
- Polska radzi sobie bardzo dobrze, jeżeli chodzi o otwarte dane, zarówno pod względem regulacji, jak i praktycznych narzędzi. W badaniu „Open Data Maturity 2022” zajęła trzecie miejsce, uzyskując wynik znacznie powyżej średniej dla państw członkowskich. Działania rządu powiązane są z Programem Otwartych Danych na lata 2021-2027. Celem strategii jest nie tylko zwiększenie ilości cennych danych publicznych dostępnych do ponownego wykorzystania, ale także promowanie proaktywnego modelu udostępniania danych przez sektor publiczny, w tym władze lokalne, tak aby przydatne informacje były dostępne w przyjaznych formatach bezpośrednio w Internecie. Liczby pokazują ciągłe wysiłki na rzecz zwiększenia podaży danych dostępnych w serwisie Dane.gov.pl do ponownego wykorzystania: w tej chwili opublikowanych jest 31 250 zasobów, zarejestrowanych jest 298 wydawców danych i 502 interfejsy programowania aplikacji (API).
Wnioski
- Polska powinna zintensyfikować wysiłki w obszarze umiejętności cyfrowych. W szczególności powinna wzmacniać umiejętności cyfrowe w kształceniu i szkoleniu na poziomie podstawowym, średnim i zawodowym oraz zintensyfikować podnoszenie i przekwalifikowywanie siły roboczej, zwracając szczególną uwagę na zaawansowane i nowe technologie.
- Polska powinna zintensyfikować wysiłki w zakresie infrastruktury łączności. Aby zachęcić do rozwoju solidnych połączeń, należy transponować obecne ramy regulacyjne UE do przepisów krajowych. Przydział widma radiowego potrzebnego do łączności 5G w sposób przejrzysty, otwarty i niedyskryminujący jest również niezbędny do osiągnięcia celów cyfrowej dekady 5G. Należy kontynuować działania podejmowane przez Polskę w obszarze półprzewodników i obliczeń kwantowych, aby pomóc UE stać się silnym graczem rynkowym w tych obszarach.
- Polska powinna znacząco zintensyfikować wysiłki w obszarze cyfryzacji przedsiębiorstw. W szczególności powinna ułatwić dostęp do zaawansowanych technologii, w tym sztucznej inteligencji, dużych zbiorów danych i chmury obliczeniowej, poprzez trwałe działania, w tym lepszy dostęp do szkoleń, zachęt i transferu wiedzy. Należy również w dalszym ciągu wspierać MŚP w ich wysiłkach na rzecz zwiększenia wykorzystania zaawansowanych technologii oraz poprzez zachęcanie do tworzenia ekosystemów start-upów.
