Rosnąca rola technologii cyfrowych w sektorze energetycznym niesie obietnicę efektywności, oszczędności i zrównoważonego rozwoju.
W tle ambitnych planów Komisji Europejskiej pojawiają się pytania o realność harmonijnego połączenia transformacji cyfrowej i zielonej, przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa, prywatności i konkurencyjności rynku.
Proces cyfryzacji obejmuje dziś cały łańcuch wartości energii – od wytwarzania, przez przesył i dystrybucję, po finalne zużycie. UE postrzega ją jako narzędzie przyspieszenia realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu oraz przygotowania gospodarki do funkcjonowania w erze cyfrowej. Nie chodzi wyłącznie o wdrażanie pojedynczych technologii, ale o systemowe podejście, które wymaga ścisłej współpracy pomiędzy sektorem energetycznym a cyfrowym.
Na początku 2026 r. ma zostać opublikowana Strategiczna mapa drogowa dla cyfryzacji i sztucznej inteligencji w energetyce, zapowiedziana w Planie działań na rzecz przystępnej cenowo energii. Dokument ma wskazać, jak szybciej wdrażać europejskie rozwiązania AI w takich obszarach jak optymalizacja sieci, poprawa efektywności energetycznej w przemyśle i budynkach czy rozwój elastyczności popytu. W centrum uwagi znajdzie się również problem rosnącego zużycia energii przez centra danych i potrzeba ich integracji z systemem w sposób zrównoważony.
Mapa drogowa uzupełni inne inicjatywy, w tym aktu o AI oraz Planu działania na rzecz AI Continent. Jej przygotowanie poprzedza 13-tygodniowa runda konsultacji publicznych (5 sierpnia – 5 listopada 2025 r.), które mają zebrać opinie wszystkich zainteresowanych stron – od przedsiębiorstw, po organizacje konsumenckie i naukowców.
Technologie cyfrowe i ich ciemne strony
Wizja cyfrowego systemu energetycznego opiera się na wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych, nowoczesnych czujników, analityki dużych zbiorów danych, internetu rzeczy i sztucznej inteligencji. W założeniu mają one uczynić systemy energetyczne bardziej inteligentnymi, wydajnymi i odpornymi na zakłócenia.
Jednak cyfryzacja nie jest procesem wolnym od ryzyka. Intensywne przetwarzanie danych generuje poważne wyzwania w zakresie prywatności, bezpieczeństwa i etyki. Szczególnie istotne staje się cyberbezpieczeństwo – atak na system sterowania przesyłem energii czy infrastrukturę centrum danych może mieć skutki gospodarcze i polityczne trudne do oszacowania.
Pojawia się również problem śladu energetycznego sektora ICT. Cyfrowe narzędzia mają wspierać dekarbonizację, ale ich utrzymanie wymaga coraz większej ilości energii. Dlatego Komisja kładzie nacisk na tworzenie „zielonej” infrastruktury cyfrowej – od sieci gigabitowych po bezpieczne chmury obliczeniowe, które będą zarówno wydajne, jak i mniej energochłonne.
Świadomość tych zagrożeń znajduje odzwierciedlenie w działaniach Komisji Europejskiej, która równolegle z promowaniem innowacji w sektorze energetycznym opracowuje regulacje mające ograniczyć ryzyka związane z cyfryzacją
Plan działania UE – ambicje i środki realizacji
W październiku 2022 r., równolegle do interwencji w sprawie kryzysu cen energii, Komisja przyjęła plan działania w sprawie cyfryzacji systemu energetycznego COM/2022/552. Celem jest rozwój zrównoważonego i konkurencyjnego rynku cyfrowych usług energetycznych przy zachowaniu suwerenności danych oraz wsparciu inwestycji w infrastrukturę.
Do priorytetowych działań należą:
- zwiększenie kontroli konsumentów nad zużyciem energii i rachunkami poprzez nowe narzędzia cyfrowe,
- monitorowanie energochłonności sektora ICT – m.in. poprzez etykietowanie ekologiczne centrów danych i urządzeń komputerowych,
- wzmocnienie cyberbezpieczeństwa sieci energetycznych dzięki nowym przepisom, w tym kodeksowi sieciowemu dla transgranicznych przepływów energii elektrycznej.
Planowi towarzyszy dokument roboczy SWD/2022/341, który analizuje doświadczenia z projektów krajowych i międzynarodowych. Jednak mimo dobrze brzmiących haseł, pytanie o tempo wdrożenia pozostaje otwarte. W realiach, w których procedury unijne bywają wieloletnie, a rozwój technologii – gwałtowny, ryzyko rozminięcia się regulacji z praktyką jest realne.
Ekspercka koordynacja – rola SEEG
Jednym z efektów planu działania było powołanie Grupy Ekspertów ds. Inteligentnej Energii (SEEG), formalnie ustanowionej decyzją C/2023/6121 z 18 września 2023 r. Składająca się maksymalnie z 80 członków, ma wspierać Komisję w przygotowaniu i wdrażaniu rozwiązań łączących cele cyfryzacji i dekarbonizacji.
SEEG pracuje w trzech wyspecjalizowanych podgrupach:
- Dane dotyczące energii – koncentrujące się na jakości, interoperacyjności i bezpieczeństwie danych,
- Wzmocnienie pozycji i ochrona konsumentów – obejmujące kwestie przejrzystości i prawa do informacji,
- Cyberbezpieczeństwo – w szczególności w kontekście transgranicznej wymiany energii.
Teoretycznie taka struktura powinna umożliwić szybkie reagowanie na wyzwania technologiczne i regulacyjne. W praktyce jednak efektywność SEEG będzie zależeć od umiejętności integracji rekomendacji z procesami legislacyjnymi i inwestycyjnymi, które w UE rzadko mają charakter błyskawiczny.
Projekty badawczo-innowacyjne – laboratorium przyszłości
Cyfryzacja energetyki jest wspierana przez finansowanie z różnych instrumentów, w tym Horyzontu Europa, programu Cyfrowa Europa, podprogramu LIFE „Przejście na czystą energię”, instrumentu „Łącząc Europę” czy Funduszu Spójności.
W ramach inicjatyw badawczo-innowacyjnych rozwijane są m.in.:
- europejska infrastruktura udostępniania danych dla nowych usług energetycznych,
- narzędzia zwiększające kontrolę konsumentów nad zużyciem energii,
- rozwiązania cyfrowe zwiększające odporność systemu na zakłócenia w czasie rzeczywistym.
Tematyczny pakiet CORDIS Results Pack poświęcony cyfryzacji pokazuje, iż UE jest w stanie finansować projekty łączące różne dziedziny – od inżynierii sieci po sztuczną inteligencję. Jednak pytanie, które wciąż pozostaje bez odpowiedzi, brzmi: czy te projekty przełożą się na masową, a nie wyłącznie pilotażową, zmianę w systemach energetycznych państw członkowskich?
Balans między ambicjami a realiami
Analiza unijnych dokumentów i planów wskazuje na jedno – cyfryzacja energetyki ma być równocześnie narzędziem dekarbonizacji, źródłem innowacji gospodarczych i gwarantem bezpieczeństwa energetycznego. Problem w tym, iż są to cele często sprzeczne w krótkiej perspektywie. Zwiększenie cyberbezpieczeństwa wymaga ścisłej kontroli nad danymi, co może kolidować z ideą ich otwartego udostępniania. Rozwój AI może poprawić efektywność, ale jednocześnie zwiększyć energochłonność sektora ICT.
Unia Europejska stara się znaleźć balans poprzez skoordynowane działania legislacyjne, eksperckie i inwestycyjne. Ostatecznym testem nie będzie jednak liczba przyjętych strategii, ale to, czy w perspektywie kilku lat konsumenci realnie odczują niższe rachunki, wyższą jakość usług i większe bezpieczeństwo – bez ukrytych kosztów w postaci utraty prywatności czy wzrostu obciążeń podatkowych.
