Pomiary elektryczne są najważniejsze w diagnostyce i monitoringu instalacji elektrycznych oraz urządzeń, mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa, sprawności i zgodności z normami. Ich główne cele to:
- Bezpieczeństwo użytkowników: Pomagają wykryć potencjalne zagrożenia, takie jak przebicia, przeciążenia czy zwarcia, które mogą prowadzić do porażenia prądem lub pożaru.
- Diagnostyka i wykrywanie usterek: Regularne pomiary pozwalają gwałtownie zidentyfikować zużyte elementy instalacji (np. przewody, izolacje), co pomaga uniknąć awarii.
- Zgodność z normami i przepisami: Pomiary są wymagane przez prawo i normy techniczne (np. PN-EN), aby instalacje spełniały odpowiednie standardy i były bezpieczne.
- Efektywność energetyczna: Pomiary takie jak sprawdzanie zużycia energii czy obciążenia pozwalają zoptymalizować działanie instalacji, co przekłada się na mniejsze koszty eksploatacji.
- Okresowe przeglądy techniczne: W wielu miejscach (budynki użyteczności publicznej, zakłady pracy) konieczne są regularne przeglądy instalacji elektrycznych, aby spełniać wymogi ubezpieczeniowe i prawne.
Pomiary elektryczne mogą wykonywać wyłącznie osoby z odpowiednimi uprawnieniami i kwalifikacjami. W Polsce przepisy dotyczące tego, kto może wykonywać pomiary, regulują normy oraz prawo energetyczne. Osoba wykonująca pomiary musi posiadać:
- Uprawnienia SEP (Stowarzyszenie Elektryków Polskich) : Grupy G1 Są to uprawnienia do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych. W kontekście pomiarów najczęściej wymagane są uprawnienia E (eksploatacja) i D (dozór) z pkt. kontrolno-pomiarowym..
- E1 (Eksploatacja): Uprawnia do wykonywania prac przy instalacjach elektrycznych, w tym przeprowadzania pomiarów.
- D1 (Dozór): Uprawnia do nadzoru nad pracami eksploatacyjnymi, w tym także do wykonywania pomiarów.
- Świadectwo kwalifikacji SEP: Musi być wydane na podstawie zdania egzaminu przed komisją kwalifikacyjną. Uprawnienia SEP są wydawane na określony czas, zwykle na 5 lat, po czym konieczne jest ich odnowienie.
- Wiedza i doświadczenie: Oprócz formalnych uprawnień ważne jest również doświadczenie i znajomość norm oraz przepisów, np. dotyczących pomiarów rezystancji izolacji, ciągłości przewodów ochronnych czy sprawdzania wyłączników różnicowoprądowych.
- Odpowiednie narzędzia i sprzęt pomiarowy: Osoba wykonująca pomiary musi dysponować certyfikowanym i skalibrowanym sprzętem pomiarowym, co jest konieczne, aby uzyskane wyniki były wiarygodne i zgodne z normami.
Kategoria napięć w uprawnieniach SEP G1 :
- Do 1 kV – uprawnienia do pracy z instalacjami i urządzeniami elektrycznymi o napięciu do 1 kilowolta (kV). Ten zakres obejmuje prace na niskim napięciu, najczęściej stosowane w instalacjach budynków mieszkalnych, biur czy obiektów przemysłowych.
2. Powyżej 1 kV – uprawnienia dla instalacji i urządzeń o napięciu powyżej 1 kV. Są to już instalacje średniego i wysokiego napięcia, które występują w rozdzielniach, stacjach transformatorowych czy przy dużych obiektach przemysłowych.
Osoby bez odpowiednich uprawnień i kwalifikacji nie mogą wykonywać pomiarów elektrycznych, ponieważ wiąże się to z ryzykiem błędnych wyników, które mogą prowadzić do zagrożeń dla życia i zdrowia, a także do odpowiedzialności prawnej w przypadku awarii czy wypadków.
Q&A – najczęściej zadawane pytania:
Czy trzeba odnawiać uprawnienia SEP?
Odnowienie uprawnień SEP jest obowiązkowe, jeżeli chcesz legalnie kontynuować pracę w zawodach związanych z obsługą i nadzorem instalacji elektrycznych w Polsce.
Najczęściej kupowane przyrządy pomiarowe?
Głównym dostawcą przyrządów pomiarowych w Polsce jest firma Sonel.
Jakie normy obowiązują w pomiarach elektrycznych?
W Polsce pomiary elektryczne są regulowane przez kilka kluczowych norm, które określają wymagania dla instalacji elektrycznych oraz procedury pomiarowe. Najważniejsza z nich to norma PN-HD 60364-6, która jest polskim odpowiednikiem europejskiej normy HD 60364-6, i dotyczy sprawdzania instalacji elektrycznych niskiego napięcia.
- PN-HD 60364-6:2016 – „Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 6: Sprawdzanie”
- Zakres: Norma ta określa wymagania dotyczące sprawdzania i odbioru instalacji elektrycznych przed ich oddaniem do użytkowania oraz podczas eksploatacji (okresowe przeglądy).
- Wymogi: Opisuje rodzaje badań i pomiarów, które należy przeprowadzić, aby zapewnić bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznej. Dotyczy m.in. pomiarów:
- rezystancji izolacji,
- ciągłości przewodów ochronnych,
- skuteczności działania wyłączników różnicowoprądowych (RCD),
- impedancji pętli zwarcia,
- oraz sprawdzenia polaryzacji.
- PN-EN 61557 – „Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach rozdzielczych o napięciu znamionowym do 1000 V AC i 1500 V DC”
- Zakres: Seria norm PN-EN 61557 (części 1-12) dotyczy wymagań dla urządzeń do badań i pomiarów ochronnych. Obejmuje specyfikacje dotyczące mierników oraz metod pomiarowych wykorzystywanych do testów rezystancji izolacji, impedancji pętli zwarcia, wyłączników RCD, a także rezystancji uziemienia.
- Wymogi: Określa dokładność i parametry mierników, które są używane do pomiarów w sieciach niskiego napięcia, co jest istotne przy wyborze sprzętu.
- PN-EN 61439 – „Rozdzielnice i sterownice niskiego napięcia”
- Zakres: Norma ta opisuje wymagania dotyczące rozdzielnic niskiego napięcia, co jest przydatne przy ocenie instalacji przemysłowych oraz dużych budynków, gdzie używa się szaf rozdzielczych.
- Zastosowanie: Używana głównie przy pomiarach w obiektach przemysłowych oraz w dużych obiektach komercyjnych.
- PN-EN 62305 – „Ochrona odgromowa”
- Zakres: Norma określa zasady ochrony instalacji przed skutkami wyładowań atmosferycznych.
- Zastosowanie: Niezbędna przy projektowaniu i sprawdzaniu systemów ochrony odgromowej, szczególnie w przypadku budynków wysokich i obiektów przemysłowych.
- PN-EN 50160 – „Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych”
- Zakres: Dotyczy jakości napięcia dostarczanego przez sieci publiczne.
- Zastosowanie: Pomiary jakości energii elektrycznej – np. napięcia, harmonicznych – wykonywane zwłaszcza w instalacjach komercyjnych i przemysłowych, gdzie jakość zasilania ma duże znaczenie.
- PN-IEC 60364-4-41 – „Ochrona przed porażeniem elektrycznym”
- Zakres: Opisuje środki ochrony przeciwporażeniowej, takie jak stosowanie uziemień, RCD, odpowiednich urządzeń zabezpieczających.
- Zastosowanie: Niezbędna do oceny bezpieczeństwa i schematy działania ochrony przeciwporażeniowej w instalacji.
Dokumentacja wyników pomiarów
Zgodnie z normą PN-HD 60364-6, wyniki wszystkich przeprowadzonych pomiarów i badań muszą być udokumentowane w protokołach. Dokumentacja powinna zawierać:
- rodzaj i wyniki poszczególnych pomiarów,
- informacje o użytych przyrządach,
- datę wykonania pomiarów,
- nazwisko i kwalifikacje osoby przeprowadzającej badanie
Podsumowanie
W Polsce (i w wielu innych krajach) istnieją normy prawne, które nakładają obowiązek wykonywania okresowych pomiarów instalacji elektrycznych, np. norma PN-HD 60364 oraz wymagania zawarte w przepisach BHP i Prawie budowlanym. Pomiary są wymagane np. przy odbiorze nowej instalacji, po remontach, a także w określonych odstępach czasu dla instalacji używanych w budynkach mieszkalnych, przemysłowych czy biurowych. Dla standardowych pomiarów elektrycznych w instalacjach niskiego napięcia najważniejszą normą jest PN-HD 60364-6. Dodatkowo, warto znać normy z serii PN-EN 61557 dotyczące sprzętu i metod pomiarowych oraz PN-EN 50160 w przypadku, gdy potrzebne są pomiary jakości energii.
