Cyfryzacja rewolucjonizuje system ochrony zdrowia w Polsce, wpływając na doświadczenia pacjentów, pracę personelu medycznego, realizację usług zdrowotnych oraz organizację placówek medycznych. Kluczowym elementem tej transformacji jest system e-zdrowie. W tym artykule przyglądamy się, jakie usługi są dostępne dla pacjentów oraz jak z nich skorzystać. Przydatny poradnik dla wszystkich.
Artykuł jest 1. częścią cyklu dotyczącego cyfryzacji sektora zdrowia w Polsce. W 2. części przyjrzę się temu, co na temat wprowadzonych już rozwiązań sądzą użytkownicy, jakie są ich opinie o efektywności usług, jakie doświadczenia, oczekiwania, jakie trudności. W 3. części opiszę zagrożenia związane z cyfrowymi systemami usług zdrowotnych, a także słabości obecnego systemu. Skoncentruję się na tym, w jakich zakresach brakuje rozwiązań i jakie kroki powinno podjąć państwo, aby stawić czoła kolejnym wyzwaniom opieki zdrowotnej w dobie cyfryzacji.
System e-zdrowie (zwany również platformą P1) umożliwia gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie cyfrowych zasobów medycznych. Obejmuje wszystkie podmioty lecznicze w kraju i składa się z cyfrowych usług i aplikacji, które usprawniają planowanie i świadczenie opieki zdrowotnej. To ważne wsparcie codziennej pracy placówek medycznych oraz instytucji publicznych zarządzających sektorem. Pacjenci mają łatwy dostęp do funkcji ułatwiających zarządzanie własnym zdrowiem oraz zdrowiem bliskich.
Jak informuje Centrum e-Zdrowia, w skład systemu P1 wchodzą m.in. Internetowe Konto Pacjenta (wraz z aplikacją na urządzenia mobilne mojeIKP) umożliwiające dostęp do e-recept, e-skierowań, informacji o zdarzeniach medycznych, elektronicznej dokumentacji medycznej oraz systemu e-rejestracji.
W ramach cyfryzacji sektora funkcjonuje również usługa e-zwolnienie, a od czasów pandemii powszechnie dostępne są teleporady, czyli konsultacje lekarskie przez telefon. Z kolei na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia znajdziemy Informator o Terminach Leczenia, gdzie znajdziemy informacje na temat dostępnych terminów na wybrane usługi medyczne w ramach NFZ.
W artykule szczegółowo omawiam te usługi. Wymieniam zalety, a także opisuję, jak posługiwać się narzędziami, aby maksymalnie wykorzystać potencjał cyfryzacji w polskim systemie ochrony zdrowia.
Co dotychczas udało się wprowadzić?
-
Internetowe Konto Pacjenta
Internetowe Konto Pacjenta (IKP) stanowi najważniejsze narzędzie w polskim systemie ochrony zdrowia. Zostało zaprojektowane, żeby uprościć i usprawnić korzystanie przez pacjentów z usług medycznych. Jest to bezpłatna platforma dostępna dla wszystkich, kto posiada numer PESEL. Z IKP można korzystać zarówno przez stronę internetową pacjent.gov.pl, jak i przez aplikację mobilną mojeIKP.
Korzystanie z IKP pozwala na realizację szeregu spraw medycznych bez konieczności fizycznej wizyty w placówce medycznej. Pacjenci mogą np. sprawdzać i drukować e-recepty, przeglądać historię swoich e-skierowań, a także monitorować raporty ze zdarzeń medycznych i dostęp do swojej elektronicznej dokumentacji medycznej.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 6 kwietnia 2020 r. elektroniczna forma dokumentacji medycznej jest uznawana za podstawową, co podkreśla wagę i centralną rolę IKP w cyfryzacji usług zdrowia w Polsce. Mimo iż dokumentacja papierowa pozostaje opcją w przypadkach awarii technicznej lub braku odpowiednich narzędzi informatycznych, to jednak IKP stanowi przyszłościową platformę, dostosowaną do potrzeb nowoczesnego pacjenta.
Jak skorzystać? Konta na IKP zakładać nie trzeba, wystarczy zalogować się na pacjent.gov.pl poprzez Profil Zaufany, e-dowód lub certyfikat kwalifikowany. Aplikację mobilną mojeIKP można pobrać za darmo przez Google Play (Android) lub AppStore (iOS). Funkcjonalności dostępne w obrębie Internetowego Konta Pacjenta omawiam poniżej.
- E-recepta
E-recepta to innowacyjne rozwiązanie, które zrewolucjonizowało sposób przepisywania i realizacji leków. Zastępując tradycyjne papierowe recepty, umożliwia cyfrowe przesyłanie informacji o lekach od lekarza do farmaceuty i innych instytucji, takich jak NFZ. Pacjenci mogą otrzymać e-receptę bez wychodzenia z domu. Otrzymujemy wtedy czterocyfrowego kodu PIN wysyłany SMS-em, który służy do realizacji recepty, można też skorzystać z recepty wysłanej mailem lub kodu QR. Dostęp do wszystkich wystawionych e-recept zapewnia Internetowe Konto Pacjenta (IKP), gdzie pacjenci mogą sprawdzać dawkowanie leków lub zapoznać się z ulotkami nt. leków. Lekarze z kolei mają możliwość monitorowania przebiegu leczenia i weryfikacji tego, czy pacjenci wykupują przepisane leki.
Jak skorzystać w praktyce? Aby skorzystać z e-recepty, pacjent musi otrzymać od lekarza kod PIN, PDF lub kod QR. Następnie z tym kodem udaje się do apteki, aby zrealizować receptę. Dostęp do wszystkich e-recept jest możliwy przez Internetowe Konto Pacjenta lub aplikację mobilną mojeIKP w dziale “Recepty”.
- Zamawianie recept
Od 2023 roku Internetowe Konto Pacjenta (IKP) umożliwia pacjentom zautomatyzowane zamawianie e-recept. Ta opcja pozwala na zgłaszanie potrzeby wystawienia nowych e-recept online, eliminując konieczność fizycznej wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) lub kontaktu telefonicznego. Jest to szczególnie przydatne dla osób leczących się na choroby przewlekłe, zarówno u specjalistów, jak i w ramach prywatnej opieki zdrowotnej.
Jak skorzystać w praktyce? Aby skorzystać z automatycznego zamawiania e-recept, pacjent musi najpierw zalogować się na swoje IKP. Po wybraniu zakładki „Recepty” i opcji „Moje recepty” ukaże się lista wystawionych e-recept. Dostępna jest tam także wyszukiwarka leków pozwalająca na wybór medykamentów według nazwiska lekarza lub nazwy placówki medycznej. Pacjent zaznacza kwadrat obok nazwy leku, który chce zamówić, a następnie klikając niebieski przycisk „Zamów receptę”, składa zamówienie. Ważnym warunkiem jest wcześniejsze wybranie przez pacjenta przychodni i lekarza POZ, ponieważ do nich trafi wniosek o wystawienie e-recepty.
- Recepta transgraniczna
E-recepta transgraniczna, wprowadzona w Polsce od 2023 roku, umożliwia realizację przepisanych leków w wybranych krajach Unii Europejskiej. Dzięki tej opcji obywatele Polski mogą wykupić leki na e-receptę w Chorwacji, Finlandii, Estonii, Czechach, Grecji, Portugalii i w niektórych rejonach Hiszpanii. Opcja e-recepty jest szczególnie korzystna dla osób podróżujących lub zamieszkałych czasowo za granicą. Umożliwia im łatwy dostęp do leków bez konieczności dodatkowych wizyt u lekarza w kraju pobytu.
Jak skorzystać w praktyce? Aby skorzystać z e-recepty transgranicznej, pacjenci muszą najpierw wyrazić zgodę na obsługę e-recept za granicą w swoim IKP. Po zalogowaniu na IKP wchodzą w zakładkę „Uprawnienia” i wybierają odpowiednią opcję. Następnie, z e-receptą, mogą udać się do apteki w kraju, w którym chcą zrealizować lek.
- E-skierowanie
E-skierowanie, wprowadzone po e-recepcie, to kolejny krok w cyfryzacji polskiej ochrony zdrowia. Od 8 stycznia 2021 roku, skierowania na leczenie specjalistyczne, do szpitala, na zabiegi, badania czy do sanatorium, wystawiane są wyłącznie w formie cyfrowej. Pacjent może otrzymać e-skierowanie poprzez SMS z 4-cyfrowym kodem, e-mail z załącznikiem w formacie PDF lub jako wydruk informacyjny z odręcznym podpisem lekarza. Każde z tych e-skierowań jest realizowane w dowolnej placówce medycznej.
Takie rozwiązanie ma szereg korzyści. E-skierowania są zawsze dostępne na Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) oraz w aplikacji mobilnej mojeIKP, co eliminuje ryzyko ich zgubienia. Pacjent może w każdej chwili sprawdzić historię swoich e-skierowań, co jest szczególnie przydatne dla rodziców monitorujących leczenie swoich dzieci. Co więcej, nie ma konieczności osobistego odbierania e-skierowania w placówce; można je otrzymać również po teleporadzie. Pacjent może zarejestrować się na zabieg lub konsultację telefonicznie lub przez zeskanowanie e-skierowania, bez potrzeby dostarczania oryginału skierowania do placówki.
Jak skorzystać z e-skierowania? Aby skorzystać z e-skierowania, pacjent musi zalogować się na swoje IKP lub aplikację mobilną mojeIKP, a następnie przejść do zakładki „Skierowania”. Tam znajdzie swoje aktualne skierowania oraz historię wystawionych dokumentów. Co więcej, do końca czerwca 2024 roku, osoby powyżej 40 roku życia mogą skorzystać z Programu Profilaktyka 40 Plus. W ramach tego programu, po wypełnieniu ankiety na IKP lub w aplikacji mojeIKP, pacjent otrzymuje e-skierowanie na badania laboratoryjne, możliwość wykonania podstawowych pomiarów zdrowotnych, porady zdrowotne do zapisania lub wydrukowania oraz dostęp do wyszukiwarki programów profilaktycznych.
- Zdarzenia medyczne
Raport ze zdarzenia medycznego jest rodzajem elektronicznego podsumowania wydarzeń medycznych, takich jak wizyty lekarskie. Od 1 lipca 2021 roku, każdy lekarz i gabinet medyczny w Polsce ma obowiązek raportowania takich zdarzeń, choćby podczas prywatnych konsultacji. Raport ten, generowany automatycznie przez programy gabinetowe, jest przesyłany do systemu e-zdrowie, na Platformę P1. Zawiera on szczegółowe informacje takie jak: dane usługodawcy i usługobiorcy, szczegóły świadczenia zdrowotnego, miejsce udzielenia świadczenia, dane pracownika medycznego, dokumentację medyczną oraz inne dane identyfikujące zdarzenie medyczne.
Raporty zapewniają dokładne i przejrzyste informacje dotyczące każdej wizyty i świadczonej procedury. Ułatwia to pacjentom dostęp do historii leczenia, co jest pomocne w zarządzaniu ich zdrowiem i leczeniem. Dzięki temu lekarze mają dostęp do aktualnych danych pacjentów, co pomaga w lepszym planowaniu i koordynacji leczenia.
Jak skorzystać? Pacjent może przeglądać raporty ze swoich zdarzeń medycznych poprzez zalogowanie się na swoje Internetowe Konto Pacjenta (IKP) i przejście do zakładki „Historia leczenia”. Podobny dostęp jest możliwy również przez aplikację mobilną mojeIKP. Ta funkcjonalność umożliwia pacjentom łatwy wgląd w swoją historię medyczną i leczenie.
- Elektroniczna dokumentacja medyczna
Elektroniczna Dokumentacja Medyczna (EDM) to cyfrowa wersja karty medycznej pacjenta zawierająca m.in. opisy badań diagnostycznych, wyniki badań laboratoryjnych, informacje o leczeniu specjalistycznym i szpitalnym, wypisy ze szpitala oraz dane dotyczące ewentualnej odmowy przyjęcia do szpitala. System EDM jest stale rozwijany i uzupełniany o nowe typy dokumentów.
Kto ma dostęp do EDM? Do dokumentacji medycznej pacjenta mają dostęp:
- Lekarze i placówki, które wytworzyły daną dokumentację,
- Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) pacjenta, pielęgniarka POZ, położna oraz przychodnia POZ, do której pacjent jest zapisany,
- Każdy pracownik medyczny w sytuacji zagrożenia życia pacjenta,
- Biska osoba upoważniona przez pacjenta poprzez aplikację mojeIKP lub IKP,
- Rodzic zgłaszający dziecko do ZUS lub KRUS, który ma dostęp do dokumentów medycznych dziecka na IKP i przez mojeIKP
- Każdy lekarz, któremu pacjent udzielił dostępu do dokumentacji medycznej.
Jak skorzystać? Pacjent może uzyskać dostęp do swojej EDM przez aplikację mojeIKP lub Internetowe Konto Pacjenta (IKP). Po zalogowaniu należy wejść w zakładkę e-zdrowie i wybrać historię leczenia. Pacjent ma możliwość przeglądania zdarzeń medycznych według roku lub poprzez funkcję wyszukiwania, która pozwala filtrować zdarzenia według typu i okresu. W aplikacji mojeIKP dostępna jest lista zdarzeń medycznych, natomiast pełna dokumentacja dostępna jest na IKP.
Jak udzielić dostępu lekarzowi? Pacjent może udzielić lekarzowi dostępu do swojej EDM na dwa sposoby: przez IKP, określając, do jakich dokumentów i na jaki czas lekarz ma mieć wgląd, oraz poprzez wiadomość SMS podczas wizyty u lekarza. W drugim przypadku, po wybraniu opcji w systemie gabinetowym przez lekarza, pacjent otrzymuje SMS z kodem, który należy przekazać lekarzowi. Aby pacjent mógł otrzymać SMS, musi uzupełnić dane na IKP o numer telefonu kontaktowego. W obu przypadkach pacjent ma pełną kontrolę nad udostępnianiem swoich danych zdrowotnych.
- System e-rejestracji na szczepienia
System e-rejestracji został wprowadzony jako nowoczesna alternatywa dla tradycyjnego sposobu umawiania szczepień, szczególnie skoncentrowany na szczepieniach przeciw COVID-19. Umożliwia on pacjentom szybkie i wygodne zarejestrowanie się na szczepienie w preferowanym terminie i lokalizacji. System ten jest dostępny przez Internetowe Konto Pacjenta i pozwala na wybór miejscowości oraz ustalenie dogodnej daty i godziny szczepienia.
Jak skorzystać? Pacjent, aby umówić się na szczepienie przeciw COVID-19, rozpoczyna od zalogowania się na swoje Internetowe Konto Pacjenta. Po zalogowaniu przechodzi do zakładki „Skierowania” i wybiera opcję „Skierowania specjalistyczne i do szpitala”. Wśród dostępnych skierowań, pacjent musi odnaleźć to, które dotyczy szczepienia przeciw COVID-19. Kolejnym krokiem jest wybranie opcji „Ustal termin wizyty”, co pozwoli na umówienie terminu szczepienia. Następnie pacjent uzupełnia swoje dane kontaktowe, wybiera odpowiednie województwo, miejscowość oraz preferowany termin wizyty. Po wyszukaniu i znalezieniu pasującego terminu pacjent finalizuje proces, umawiając się na szczepienie.
- Lokalna lub samorządowa elektroniczna rejestracja
Elektroniczna rejestracja do lekarzy jest coraz powszechniejsza w różnych placówkach medycznych w Polsce, zarówno w dużych szpitalach, jak i w mniejszych poradniach podstawowej opieki zdrowotnej, niezależnie od tego, czy są to instytucje publiczne czy prywatne.
W odróżnieniu od ogólnopolskich projektów takich jak e-recepta, e-zwolnienie czy e-skierowanie – e-rejestracja nie jest rządowym programem o zasięgu krajowym. Każda placówka medyczna wdraża system e-rejestracji według własnych potrzeb i możliwości, często z udziałem lokalnych samorządów. Ze względu na tę indywidualność e-rejestracja różni się w zależności od placówki, zarówno pod względem używanej technologii, jak i oferowanych funkcjonalności.
W związku z tym, aby skorzystać z elektronicznej rejestracji w danej placówce, pacjenci powinni dokładnie zapoznać się z dostępnymi informacjami na stronach internetowych tych placówek. Część z nich jest realizowana w ramach województwa. Dobrym przykładem takiego rozwiązania jest Małopolski System Informacji Medycznej, który umożliwia pacjentom rejestrowanie się na różne usługi medyczne oferowane w województwie małopolskim.
- E-zwolnienie
E-zwolnienie to elektroniczna forma zwolnienia lekarskiego, która jest automatycznie przesyłana do systemu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz na profil Platformy Usług Elektronicznych płatnika składek. Proces ten eliminuje konieczność dostarczania papierowego zwolnienia do pracodawcy. Lekarz wystawiający e-zwolnienie wprowadza numer PESEL pacjenta do systemu komputerowego, a pozostałe dane, takie jak adres pacjenta czy informacje o płatniku składek, są pobierane automatycznie.
Korzystanie z e-zwolnienia przynosi znaczne ułatwienie zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Pracownik nie musi fizycznie dostarczać zwolnienia lekarskiego do pracodawcy, co jest szczególnie ważne w przypadku choroby. Z kolei pracodawcy mają pewność, iż otrzymają informację o nieobecności pracownika bezpośrednio z systemu ZUS, co usprawnia proces zarządzania nieobecnościami w firmie.
Jak skorzystać z e-zwolnienia? Gdy pacjent otrzymuje e-zwolnienie od lekarza, nie musi dostarczać go do pracodawcy, ponieważ jest ono automatycznie przesyłane do ZUS i do systemu pracodawcy. Jednakże, zgodnie z przepisami prawa pracy, pacjent ma obowiązek poinformować pracodawcę o swojej nieobecności najpóźniej w drugim dniu nieobecności, co może uczynić w dowolnej formie.
E-zwolnienie może być wystawione przez lekarza zarówno podczas wizyty w gabinecie, jak i podczas wizyty domowej, przy użyciu urządzenia mobilnego, takiego jak tablet lub laptop. Pacjent może sprawdzić informacje o długości i okresie swojego zwolnienia, logując się na swoje Internetowe Konto Pacjenta i przechodząc do zakładki „Historia leczenia”, a następnie do kafelka „Zwolnienia”.
- Informator o Terminach Leczenia
Informator o Terminach Leczenia to wyszukiwarka usług NFZ. Umożliwia sprawdzenie, w jakiej placówce można najszybciej uzyskać leczenie. Odnosi się to świadczeń o charakterze pilnym, jak i w stabilnych sytuacjach, gdy pacjent chce się umówić do lekarza z poradni specjalistycznej. Dotyczy to zarówno świadczeń, na które wymagane jest skierowanie, jak i tych, które go nie wymagają.
Jak skorzystać? Wejdź na stronę z Informatorem o Terminach Leczenia. Aby skorzystać z Informatora, pacjent powinien najpierw sprawdzić na swoim skierowaniu, czy lekarz, który je wystawił, zaznaczył je jako pilne lub „cito”. jeżeli tak, pacjent powinien zaznaczyć opcję „przypadek pilny”. W przypadku, gdy skierowanie nie jest oznaczone jako pilne, należy wybrać opcję „przypadek stabilny”.
Jeśli pacjent nie posiada skierowania, powinien samodzielnie zdecydować, którą opcję wybrać. W przypadku świadczeń dla dzieci należy zaznaczyć opcję „świadczenia udzielane dzieciom”. o ile pacjentowi nie zależy na konkretnym miejscu leczenia, powinien nacisnąć przycisk „Wyszukaj”, co wygeneruje listę dostępnych miejsc.
Aby zawęzić wyszukiwanie do konkretnego województwa, pacjent powinien wybrać odpowiednie województwo z listy. jeżeli chce dostać się do lekarza, szpitala lub programu lekowego w konkretnej miejscowości, powinien wpisać pierwsze litery nazwy miejscowości, a następnie wybrać jedną z propozycji z listy podpowiedzi systemu.
Jeśli pacjent chce dostać się do konkretnego szpitala lub przychodni, naciska przycisk „pokaż dodatkowe opcje wyszukiwania”. Następnie, w sekcji „Miejsce udzielenia świadczeń”, wybiera nazwę własną danej placówki, taką jak nazwa oddziału szpitalnego czy poradni specjalistycznej.
Na górze listy wyników wyszukiwania znajduje się zawsze najbliższy możliwy termin (z adnotacją, na jaki dzień jest to stan), prezentując nazwę placówki, jej adres i numer telefonu do rejestracji.
Nowy rozdział otwarty, co dalej?
Cyfryzacja w służbie zdrowia w Polsce otwiera nowy rozdział w dostępie i zarządzaniu opieką zdrowotną. Implementacja takich rozwiązań jak Internetowe Konto Pacjenta, e-recepty, e-skierowania czy e-zwolnienia przynosi szereg korzyści. Przede wszystkim poprawia organizację usług zdrowotnych dla wszystkich obywateli.
Przekształcenie rozproszonych danych medycznych w dobrze zorganizowane zbiory cyfrowe może w przyszłości odegrać kluczową rolę w diagnostyce, szczególnie w kontekście wykorzystania zaawansowanych technologii takich jak sztuczna inteligencji. Jednakże, wraz z szeregiem obietnic na temat poprawienia naszego dostępu do usług zdrowotnych, każdy system cyfrowy niesie ze sobą ryzyko. Chodzi głównie o bezpieczeństwo danych i prywatność pacjentów. O tym m.in. będę pisać w kolejnych częściach cyklu.
Czytaj też: Kolejny wyciek danych z laboratorium Alab. Jak sprawdzić, czy wyciekły nasze dane?
Źródło zdjęcia: Christina Victoria Craft/Unsplash
