Nowe przepisy unijne harmonizują działalność platform cyfrowych w UE i nakładają na nie odpowiedzialność za pojawiające się na nich treści. Regulacje te mogą doprowadzić do znaczących zmian w funkcjonowaniu Internetu oraz podstawowych modeli biznesowych, w szczególności zmieniając rynek reklamy cyfrowej. Przyczynią się także do rozwoju rynku e-commerce oraz ograniczania zjawiska dezinformacji w Internecie.
Nowe regulacje UE dotyczące platform cyfrowych
17 lutego 2024 r. weszły w życie przepisy Rozporządzenia PE i Rady UE Akt o usługach cyfrowych (DSA) z 2022 r., które wprowadziły harmonizację świadczenia usług cyfrowych na całym rynku wewnętrznym UE. Część przepisów, odnosząca się do działalności największych platform, obowiązuje od sierpnia ub. r. W 2023 r. weszło także w życie Rozporządzanie PE i Rady UE Akt o rynkach cyfrowych (DMA), dotyczące uczciwej konkurencji pomiędzy platformami cyfrowymi. Wcześniejsze regulacje odnoszące się do działalności cyfrowej zawarte są w dyrektywie PE i Rady UE o handlu elektronicznym z 2000 r. i wymagały rozszerzenia oraz aktualizacji3. Rozwój technologiczny i zmiany zachodzące na rynku usług cyfrowych sprawiły, iż charakter Internetu i sposoby korzystania z niego uległy zmianie, a poszczególne państwa członkowskie UE wprowadzały w tym zakresie różniące się od siebie przepisy krajowe, co było niekorzystne z punktu widzenia rynku wewnętrznego UE.
Obowiązki platform cyfrowych wprowadzone przez DSA
DSA wprowadza istotne zmiany w działalności platform cyfrowych, świadczących usługi zwykłego przekazu, hostingu oraz cachingu, mających siedzibę w UE oraz poza nią. Akt wprowadził obowiązki ogólne odnoszące się do wszystkich pośredników oraz obowiązki dla poszczególnych kategorii usługodawców. Obowiązki wszystkich pośredników odnoszą się do konieczności podjęcia działań przeciwko nielegalnym treściom po otrzymaniu nakazu wydanego przez odpowiednie krajowe organy sądowe lub administracyjne, przekazywania informacji na temat odbiorców usługi, opracowania warunków korzystania z usług oraz sprawozdawania się z moderowania treści. Ponadto DSA nakłada obowiązek wyznaczenia punktu kontaktowego w celu przekazywania informacji między państwami członkowskimi, KE i Radą Usług Cyfrowych oraz punktu kontaktowego dla użytkowników usług. Dodatkowe obowiązki zostały nałożone na dostawców usług hostingowych, w tym platformy internetowe. Dotyczą one zapewnienia mechanizmów umożliwiających elektroniczne zgłoszenie nielegalnych treści, przedstawienie uzasadnienia w przypadku ograniczenia dostępu lub usunięcia danej treści, a także zgłaszanie przestępstw, mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. Istotny jest także zakaz stosowania interfejsów, które wprowadzają w błąd i wpływają na zdolność odbiorcy do podejmowania wolnych i świadomych decyzji, a także obowiązek zawieszania użytkowników platformy prezentujących nielegalne treści (po wystosowaniu do nich ostrzeżenia). DSA wprowadził również obowiązek oznaczania reklam w sposób uwzględniający w czyim imieniu jest ona prezentowana i dlaczego wyświetla się konkretnemu odbiorcy, zakaz prezentowania reklam opartych na profilowaniu z wykorzystaniem danych wrażliwych odbiorcy oraz zakaz profilowania małoletnich z wykorzystaniem ich danych osobowych.
Funkcjonowanie największych platform i wyszukiwarek internetowych na gruncie DSA
Najszerszymi obowiązkami objęte zostały bardzo duże platformy (VLOPs) i bardzo duże wyszukiwarki internetowe (VLOSEs), mające systemowe znaczenie dla komunikacji oraz stwarzające szczególne zagrożenie, związane z upowszechnianiem nielegalnych i szkodliwych społecznie treści4.
Do podmiotów tych zalicza się platformy, z których korzysta powyżej 45 mln użytkowników w UE. Zostały one zobowiązane m.in. do przeprowadzania niezależnego audytu co pół roku, prowadzenia repozytoriów wyświetlanych reklam, oceny ryzyka systemowego oraz wprowadzenia mechanizmu reagowania kryzysowego. Za ryzyko systemowe DSA uznaje ryzyko negatywnych skutków dla bezpieczeństwa publicznego, przemocy ze względu na płeć, ochrony zdrowia publicznego i małoletnich, a także ryzyko rozpowszechniania nielegalnych treści. Mechanizm reagowania kryzysowego dotyczy natomiast reakcji na wytyczne KE, która może nakazać dostawcy dokonanie oceny, czy oferowane przez dostawcę usługi przyczyniają się do danego zagrożenia oraz określenia i stosowania środków zapobiegających poważnemu zagrożeniu.
Monitorowanie i egzekwowanie prawa na mocy DSA
Egzekwowanie DSA obejmuje pełen zestaw środków dochodzeniowych i sankcji, które mogą zostać podjęte przez organy krajowe i KE. W sytuacji, gdy występują podejrzenia o naruszenie przepisów, KE wszczyna dochodzenie, stosując takie środki jak wystosowanie wniosku o udzielenie informacji, przeprowadzanie wywiadów, przeprowadzenie inspekcji w pomieszczeniach dostawcy usług lub uzyskanie dostępu do danych i algorytmów stosowanych na danej platformie. Następnym krokiem jest wszczęcie postępowania i jeżeli dowiedzie ono naruszenia DSA, KE może nałożyć na dostawcę karę grzywny w wysokości do 6% światowego rocznego obrotu lub okresowe kary do 5% średniego dziennego światowego obrotu za każdy dzień opóźnienia w stosowaniu środków zaradczych lub zobowiązań. KE może też nakazać dostawcy podjęcie środków w celu zaradzenia naruszeniu przepisów DSA w określonym terminie. Gdy naruszenie się utrzymuje i wyrządza szkody, KE może wystąpić z wnioskiem o tymczasowe zawieszenie usługi. W celu wsparcia KE w monitorowaniu zgodności działalności platform cyfrowych z DSA, w 2023 r. uruchomiono Europejskie Centrum Przejrzystości Algorytmicznej (ECAT). Zajmuje się ono analizą sprawozdań dotyczących przejrzystości, ocen ryzyka i niezależnych audytów, wspiera dochodzenia i inspekcje oraz przeprowadza badania techniczne systemów algorytmicznych.
Wnioski i perspektywy
DSA będzie miał istotny wpływ na rynek reklamy cyfrowej, wprowadzając bardziej rygorystyczne standardy i praktyki reklamowe. Zmiany w działalności reklamowej będą dotyczyć przede wszystkim targetowania i personalizacji. Ograniczenia dotyczące wykorzystania danych osobowych mogą doprowadzić do odejścia od wykorzystywania reklam, które na nich bazują. Należy spodziewać się wzrostu wykorzystania zanonimizowanych danych oraz pojawienia się innowacyjnych technik reklamowych, w których priorytetem będzie zgoda użytkownika i jego prywatność. Może wzrosnąć też popularność reklam kontekstowych, które opierają się o zawartość strony internetowej, na której są wyświetlane, a nie o historię przeglądania. Nowe regulacje będą skutkować dla przedsiębiorców niższymi cenami reklam, co może zachęcić kolejne firmy do rozpoczęcia promocji w Internecie. Jednocześnie firmy korzystające już z reklamy cyfrowej mogą poprawić swoją konkurencyjność względem tych niekorzystających z tego kanału promocji. Chociaż DSA dotyczy UE, to jego wpływ może być globalny, ponieważ największe platformy cyfrowe działające w różnych regionach mogą przyjąć jednolite zasady, zgodne ze standardami UE. Przepisy wpłyną także na działalność platform oferujących zawieranie umów na odległość, w szczególności platform e-commerce, poprzez wprowadzenie nowych wymagań, takich jak lepsza kontrola nielegalnych treści, szybsza ich identyfikacja oraz usuwanie. Zwiększy to zaufanie do zakupów online oraz przychody legalnych sprzedawców, ograniczając jednocześnie sprzedaż towarów podrabianych. Doprowadzi to do rozwoju rynku e-commerce, zwiększenia liczby sklepów internetowych oraz miejsc pracy w tym obszarze. Nowe obowiązki sprawozdawcze i informacyjne zwiększą także koszty administracyjne po stronie przedsiębiorstw. DSA przyczyni się też do zwalczania nielegalnych treści w Internecie, poprzez zwiększenie przejrzystości przepisów o moderowaniu treści oraz zapewnienie organom państwowym szerszego dostępu do danych. Przepisy nie są przełomowe w kontekście walki z dezinformacją, choć mogą przyczynić się do ograniczania tego zjawiska w Internecie. Platformy internetowe i wyszukiwarki są bowiem zobowiązane do dostosowania swojego systemu rekomendacyjnego tak, aby zapobiegać algorytmicznemu wzmacnianiu dezinformacji. Mają też obowiązek usuwania treści dezinformacyjnych, o ile te zostaną w danym państwie członkowskim UE uznane za nielegalne. DSA nie zawiera jednak prawnej definicji dezinformacji, a treści uznawane za nielegalne mogą się różnić w zależności od państwa. najważniejsze wyzwanie w tym zakresie związane jest także z osiągnięciem równowagi pomiędzy walką z dezinformacją, a wolnością słowa.
artykul-akt-o
