Nagroda Nobla z fizyki w 2025 roku trafiła do Johna Clarke’a, Michela H. Devoreta i Johna M. Martinisa za eksperymenty z lat 80., które stały się fundamentem dla komputerów kwantowych. Przyznanie nagrody po niemal 40 latach nie jest przypadkowe – to dowód, iż teoretyczne odkrycie dopiero teraz w pełni ukazało swoje rewolucyjne znaczenie, umożliwiając realny postęp w technologiach kwantowych.
Królewska Szwedzka Akademia Nauk uhonorowała trzech naukowców za pionierskie badania nad makroskopowymi zjawiskami kwantowymi w obwodach elektrycznych. W serii eksperymentów przeprowadzonych w latach 1984-1985 udowodnili oni, iż efekty takie jak tunelowanie kwantowe nie są domeną wyłącznie pojedynczych cząstek, ale mogą być obserwowane i kontrolowane w układach na tyle dużych, by można je było zbudować i badać. To odkrycie było sprzeczne z ówczesną intuicją, ale otworzyło drzwi do projektowania kubitów – podstawowych cegiełek, z których budowane są dzisiejsze komputery kwantowe.
Przyznanie Nagrody Nobla po tak długim czasie jest typowe dla Komitetu Noblowskiego i wynika bezpośrednio z testamentu Alfreda Nobla, który zakłada nagradzanie odkryć przynoszących “największą korzyść ludzkości”. Często pełny wpływ i praktyczne zastosowania fundamentalnych badań stają się widoczne dopiero po dekadach. Tak było w tym przypadku – odkrycie z lat 80. miało charakter przełomowy, ale jednak teoretyczny. Jego prawdziwa wartość i “korzyść dla ludzkości” ujawniła się w pełni, gdy na jego podstawie firmy takie jak Google, IBM czy Alice & Bob zaczęły budować pierwsze działające procesory kwantowe. Sam laureat, prof. John Clarke, w rozmowie z dziennikarzami przyznał, iż był “całkowicie zdumiony” nagrodą za pracę wykonaną cztery dekady temu, dodając: “W tamtym czasie nie mieliśmy pojęcia, iż może to potencjalnie doprowadzić do Nagrody Nobla”.
Nagroda z 2025 roku jest więc nie tylko uhonorowaniem samych odkrywców, ale także symbolicznym uznaniem, iż technologia kwantowa dojrzała i weszła w nową erę. To, co w latach 80. było eksperymentem w niskich temperaturach, dziś jest sercem maszyn, które mają rozwiązywać problemy niedostępne dla najpotężniejszych superkomputerów – od tworzenia nowych leków po projektowanie zaawansowanych materiałów. Jak podkreślił Komitet Noblowski, praca laureatów “ułatwia nadejście nowej ery wyjątkowo potężnych obliczeń”, co potwierdza, iż nagrodę przyznano w momencie, gdy abstrakcyjna nauka stała się technologią zmieniającą świat.
