Współczesne maski – jak samodzielnie zdemaskować deepfake’a i nie dać się oszukać?

Narzędzia umożliwiające tworzenie materiałów wizualnych, dźwiękowych i audiowizualnych stają się coraz bardziej precyzyjne. Rozwój generatywnej sztucznej inteligencji, w tym technologii deepfake, stwarza nieograniczone możliwości w zakresie kreowania przekazów. Konsekwencją tego dynamicznego rozwoju technologZparowany materiał, należy zwrócić uwagę na kilka kluczowych elementów.

Źródło

Gdy zetkniemy się z nagraniem wideo, audio lub zdjęciem wzbudzającym nasze wątpliwości, w pierwszej kolejności powinniśmy sprawdzić, skąd pochodzi dany materiał. Wiele fałszywych treści jest rozpowszechnianych przez nierzetelne źródła, których celem jest dezinformacja lub wywołanie sensacji dla zwiększenia własnych zasięgów. Skutkiem takich działań może być szybkie rozprzestrzenianie się zmanipulowanych informacji, zwłaszcza na portalach społecznościowych i forach internetowych. Istotne jest również sprawdzenie daty publikacji, gdyż deepfake może być częścią materiału manipulacyjnego dołączonego do prawdziwej, ale już nieaktualnej informacji, użytej poza jej pierwotnym kontekstem.

Warto pamiętać, iż choćby oficjalne strony i profile organizacji czy też instytucji (np. ogólnokrajowych redakcji) mogą stać się celem ataków hakerskich, tak jak to nastąpiło w przypadku fałszywej depeszy o mobilizacji w Polsce opublikowanej przez Polską Agencję Prasową1, czy też po prostu popełnić błąd, publikując niewłaściwie zweryfikowane informacje.

Technika wykonania

Deepfake’i stają się coraz doskonalsze, a co za tym idzie – coraz trudniejsze do zdemaskowania. Czasami jednak choćby zaawansowana technologia popełnia błędy, które możemy dostrzec samodzielnie. W przypadku nagrań wideo lub zdjęć osób warto zwrócić uwagę na anatomię postaci. Należy sprawdzić, czy głowa i twarz są proporcjonalne oraz kolorystycznie zgodne z resztą ciała. Przykładem może być popularny deepfake z Wołodymyrem Zełenskim, w którym widoczna była wyraźna dysproporcja głowy względem tułowia. W deepfake’owych nagraniach często pojawiają się także nienaturalny (lub całkowity brak) ruchu gałek ocznych oraz mimika twarzy niespójna z treścią wypowiedzi (np. brak synchronizacji ruchu ust z mową).

Warto zwrócić uwagę także na ton głosu — w autentycznych nagraniach powinien on być zgodny z mową ciała osoby występującej w materiale. Przy jego weryfikacji wskazane jest przeanalizowanie nie tylko postaci, ale także tła, które może wydawać się nierealistyczne lub rozmyte. W deepfake’ach mogą pojawić się nierealistyczne postaci, zniekształcone obiekty lub napisy i symbole trudne do zidentyfikowania. Fałszywe materiały często zawierają nieprawidłowo wygenerowane cienie, które nie pasują do źródła światła lub są nienaturalnie rozmieszczone, zwłaszcza gdy postać w materiale się porusza.

Kontekst sytuacji

Bieżące śledzenie najnowszych wiadomości i porównywanie informacji z różnych źródeł znacznie ułatwiają identyfikację fałszywych treści. Aktualizowanie wiedzy na temat wydarzeń i sytuacji na świecie pozwala lepiej ocenić wiarygodność napotykanych materiałów. Oczywiście, nie możemy być ekspertami w każdej dziedzinie, dlatego warto sprawdzać informacje w pewnych, sprawdzonych i rzetelnych źródłach.

W razie wątpliwości warto skorzystać z pomocy portali i organizacji zajmujących się fact-checkingiem (weryfikacją informacji), takich jak Stowarzyszenie Demagog, OKO. press czy Konkret24. Tego typu podmioty wykorzystują profesjonalne techniki i narzędzia w celu dokładnej weryfikacji materiałów i ocenienia ich autentyczności.

Podejrzana rozmowa

Współczesna technologia umożliwia tworzenie deepfake’ów w czasie rzeczywistym, tzw. real-time deepfake. W związku z tym oszust może podszywać się pod dowolną osobę, np. podczas rozmowy telefonicznej lub wideokonferencji. Przestępca może wykorzystać wizerunek pracownika danej instytucji, jak np. banku, by zdobyć dane wrażliwe ofiary i użyć ich do autoryzacji transakcji finansowych. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do tożsamości rozmówcy najbezpieczniej jest udać się osobiście do placówki danej instytucji. My i nasi bliscy możemy również paść ofiarą kradzieży wizerunku. Przez publikację zdjęcia bądź nagrania z naszym wizerunkiem lub głosem udostępniamy przestępcom materiały, które mogą zostać wykorzystane do stworzenia przekonującego deepfake’a. jeżeli otrzymamy podejrzany telefon z prośbą o pomoc finansową, rzekomo od kogoś 6 bliskiego, warto upewnić się, iż naprawdę rozmawiamy z tą osobą. Dobrym rozwiązaniem jest zadanie pytań, na które tylko dana osoba zna odpowiedź, lub skontaktowanie się z nią za pośrednictwem innego kanału komunikacji.

W obliczu wyzwań i zagrożeń wynikających z dezinformacji niezwykle istotne jest budowanie świadomości społecznej na ten temat oraz motywowanie obywateli do śledzenia aktualnych wiadomości o dynamicznie rozwijających się technologiach. Współcześnie to właśnie wiedza i kompetencje w zakresie edukacji medialnej oraz krytyczne myślenie stanowią fundament bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystania z mediów elektronicznych. Tylko świadomi użytkownicy potrafią skutecznie identyfikować manipulacje i deepfake’i i dzięki temu przeciwdziałać zagrożeniom związanym z dezinformacją.